چشم در مقابل چشم

جایگاه کارگردان و میزان اثرگذاری اش در ساخت یک اثر مستند تا چه میزان است و کجاست؟ دوربین، اندازه نما و نقش تصویربردار در ساخت یک اثر سینمای و به طور ویژه اثری مستند چه میزان است؟ برای رسیدن به کیفیت صدای مطلوب در فضای بسته یک تاکسی آن هم در شرایطی که از پیش مشخص نیت چه اتفاقی در پیش رو قرار دارد چه تمهیدی باید اندیشید؟ محمود رحمانی که همیشه در ساخت آثار مستندش در تلاش است تا جنسی از تجربه گرایی در فرم و محتوا را به کار بندد، اینبار با ساخت مستند "مسافران" ملزومات فنی ساخت یک اثر متعارف را به چالش کشیده است. او اینبار سراغ خودش به عنوان کارگردان آمده و با زیر سوال بردن قواعد قاب بندی و شیوه تصویربرداری و حتی زاویه نگاه کارگردان به سوژه و جنس و میزان فاصله میان سوژه و کارگردان دست به ساخت اثری تازه زده است.اما نسبت سوژه و کارگردان در "مسافران" چگونه است؟ حداقل تفاوت موجود زاویه قرار گیری دوربین و نسبت آن با سوژه و کارگردان است. دوربین از روبرو بدون هیچ گونه تبعیض و دستکاری ای سوژه و کارگردان را در یک کادر نمایش می دهد. در این شرایط کارگردان هیچ برتری به لحاظ حسی، بصری و حتی کلامی نسبت به سوژه ندارد چه که بعضا این سوژه است که بر حسب تصادف و انتخاب تصادفی قاب توسط دوربین عنان کار را در اختیار می گیرد و صاحب فضا و اثر می شود و فیلم را به همان وسویی که تمایل دارد سوق می دهد.جدای از دستاوردهای فنی شیوه تصویربرداری این فیلم که مرهون دستکاری شخص کارگردان در ساختار دوربین و تغییرات در لنز آن است، نزدیک شدن بیش از پیش به دنیای واقعی در این فیلم نکته پراهمیتی است.در واقع رحمانی با حذف یکی از عوامل دستکاری در واقعیت موجود، یک قدم به واقعی تر شدن شیوه فیلمسازی نزدیک شده است.در این شیوه از تصویربرداری، نقش تصویربردار و کارگردان در تعیین قاب تصویر حذف شده است و واقعیت همانگونه که هست نمایش داده می شود. در این میان شاید یک سوال پیش بیاید که خود ساختار لنز و محدودیت های آن باعث می شود تنها بخشی از واقیت دیده شود و نه همه آنچه که در نمای 360 درجه وجود دارد. و یا این ایراد مطرح شود که شلختگی و رفتار باری به هر جهت دوربین متناسب با تکان های اتومبیل نمی تواند ملاکی برای حقیقی بودن تلقی شود. پاسخ اما شفاف است. این همه تمرین و تجربه ای است برای درک اینکه حذف نقش و دست کاری های کارگردان و تصویربردار چه تاثیری در انتقال حسی فضا به مخاطب و سر و شکل گرفتن فیلم خواهد داشت.به بیان بهتر شیوه کاری رحمانی در "مسافران" نه مثال عینی ثبت واقعیت بلکه مثالی است برا ی درک بهتر واقعی بودن در لحظه دست دادن با هر شکلی که هست تلقی می شود. از سوی دیگر نقش سوژه در انتخاب زاویه دوربین و یا بعضا تنظیم جای آن به اختیار خودشان تجربه بدیعی است که باز هم به واقعی تر شدن فضا و ارتباط تنگاتنگ بین سازنده و سوژه از یک سو و فیلم و مخاطب از سوی دیگر دارد.در "مسافران" این مسافر است که میتواند تصمیم بگیرد تا چگونه در قاب ظاهر شود و از چه زاویه ای دیده شود.اما از منظر محتوایی باید گفت که رحمانی سراغ آن طبقه ای رفته است که زندگی، تحلیل، درد دل، خوشحالی و غم هایش را در فضای تاکسی با دیگر مسافران و یا حتی خود راننده به اشتراک می گذارد.این مسئله حتی توسط یکی از مسافران هم مطرح می شود. درواقع رحمانی تلاش کرده است تا کمترین میزان دستکاری در رخدادها را به کار بندد و دغدغه های اقشار مختلف اجتماع که در تاکسی او می نشینند را تصویری کند.به ظن این قلم اما بیش ازآنکه محتوای این اثر محل تامل باشد، شیوه ساخت اثر و فرمی که رحمانی برای خلق "مسافران" به کار بسته است می تواند موضوع بحث و تحلیل باشد و تجربه تماشای دست کم یکباراین اثر را غیر قابل چشم پوشی کند.قطعا در آینده و در موعد اکران و پس از دور شدن از هیاهوی ایام جشنواره بیش از اینها می توان به این اثر پرداخت.