روایتی به بهانه «چ» و به قصد حاتمی کیا

. به عبارت ساده تر می توان «خواب ابراهیم» را مستندی در روایت پیش تولید و پشت صحنه فیلم «چ» ساخته ابراهیم حاتمی کیا دانست. مستندی که دوربین اش اجازه داشته در همه جا حضور داشته باشد؛ از زمان تمرین گروه موزیک خلعتبری بگیر تا سر باکس مونتاژ و تدوین. به همین جهت نیز گوش و چشم تیز می کنی تا در این روایت، چیزی دست گیرت شود از «چ»ی حاتمی کیا و حتی مهم تر، یعنی خود او. حاتمی کیا سالیان زیادی است که نه تن به مصاحبه داده و نه دیالوگ رودروی رسانه ای داشته، پس متکلم وحده بوده، فیلم ساخته و پاسخ هیچ سوالی را نیز در مقابل آثارش ارائه نداده است. همین نیز «خواب ابراهیم» را جالب تر می کند. تو به تماشای ابراهیم حاتمی کیا می نشینی در روایتی که راوی تلاش می کند همسو با او در حرکت باشد و چیزی از برداشت و نتیجه گیری خودش بر آن اضافه نکند؛ همین نیز هم امتیاز منفی به فیلم می دهد و هم مثبت. منفی از این رو که راوی «خواب ابراهیم» در روایتش بین فیلم «چ» و «حاتمی کیا» سردرگم و دو دل است و خود نظری درباره حاتمی کیا ارائه نمی دهد و مثبت است چون تو خود به عنوان مخاطب می توانی از آنچه می بینی برداشت کنی و هرچه هم راوی تلاش کرده باشد مضمونی را در جهت نظر حاتمی کیا قلب کند، باز دم خروس بیرون می زند. با این مختصات و در تماشای «خواب ابراهیم» تو هم سرکی در خیالات حاتمی کیا می کشی و  هم سرکی در پشت صحنه فیلم «چ»؛
یکی از مهمترین بخش هایی که از پشت صحنه فیلم «چ» روایت می شود، بخشی از فیلم است که در فیلم نیست، حذف شده یا اصلاح خورده یا صلاح دیده نشده تا باشد و به هر روی بخش مهمی است؛ سکانسی که چمران پس از ورود به پاوه به سالنی می رود که به نظر سالن یک مدرسه است و با بزرگان و ریش سفیدهای کرد دیدار می کند. در این سکانس که به واسطه عرب نیا و خود حاتمی کیا برخی از دیالوگ هایش آشکار می شود، بحثی میان ریش سفیدهای کرد در می گیرد.
«خواب ابراهیم» مشخص نمی کند که چه بر سر این سکانس می آید و آمده است و از کنارش می گذرد، مانند برخی بخش های دیگری که  اطلاعات اضافی نمی دهد و تنها برگ برنده اش این است که در هنگام ساخت فیلم و پیش تولید، روای با دوربینش حضور داشته است.
در بخش دیگر مستند «خواب ابراهیم» به بازیگرانی که کاندیدای بازی در نقش دکتر مصطفی چمران هستند اشاره می شود. پرویز پرستویی، رضا عطاران، امین تارخ، محسن تنابنده و رضا بهبودی اسامی و تصاویری هستند که با گریم چمران – حضوری یا فتوشاپی، تست شده اند اما «خواب ابراهیم» از چگونگی انتخاب فریبرز عرب نیا سخن نمی گوید و از آن مهم تر، به تنشی که بین حاتمی کیا و عرب نیا طبق اخبار زمان تولید فیلم پیش آمده بود و عرب نیا برای فیلمبرداری سکانس نهایی حضور پیدا نکرده بود نیز نه اشاره می کند و نه روایت. پس از این هم فقط در کنار بابک حمیدیان و مریلا زارعی و دیگر بازیگران تست گریم اش را نشان می دهد و بس.
در کنار این نشان داده نشده ها و نکته ها که دو موردش ذکر شد، «خواب ابراهیم» بر روی برخی نکات پرداخت مفصلی دارد؛ مثل سکانس سقوط هلی کوپتر که جزو نقاط مثبت فیلم «چ» برشمرده شده است. با نشان دادن نوع فیلمبرداری و کارهای کامپیوتری و ساختن های مجازی این سکانس، بخش مهمی از مستند «خواب ابراهیم» مکث می کند تا چیزی از قلم نیافتد. جایی در روایت این سکانس و در هنگام توضیح دادن برای کسانی که قرار است بصورت کامپیوتری روی این سکانس کار کنند حاتمی کیا به مزاح و با آهی از ته دل می گوید: «چقدر فیلمسازی راحت شده است».
گذشته از این نکات و با توجه به اینکه فیلم «چ» به واسطه بیگ پروداکشن بودن یک فیلم جنگی و استودیوسازی و دکورها و جلوه های بصری و الخ جزو تجربیات خاص – از جهت ساخت سینمایی، محسوب می شود، می تواند؛به کار فیلمسازان و علاقه مندان اش بیاید تا از نحوه صحیح ساخته این فیلم مطلع شوند. مثل همین جمله حاتمی کیا در اتاقش هنگام جلسه درباره فیلم که می گوید: «از آن فیلم هاست - «چ»، که وقتی توی کار برویم قدمان بزرگ و بلند می شود، حالا از بیرون سخت به نظر می رسد». از سوی دیگر نیز راوی به هیچ روی در خود ندیده که در کنار «چ» به ساحت فیلمساز نزدیک شود و کارگردان اثر را در تقابل فیلمسازی اش – جز نماهای مسکوتِ در حال نگارش فیلمنامه یا جلسات اش، به روایت بنشیند؛ و همانگونه که ابتدا نوشته شد، بین روایت فیلم و نزدیک نشدن به فیلمساز، سردرگم است.
«خواب ابراهیم» مستندی است که تو تا انتها می بینی تا چیزی دستگیرت شود، یا از حاتمی کیا، یا از ساخت «چ»، دستگیرت می شود اما مانند نام خود مستند، وهم آلوده و خواب آلود و گنگ.
عضو انجمن منتقدان و نویسندگان خانه سینما