گردونه خورشید

. این فیلم در زمره مستندهای پژوهشی جای می‌گیرد و سازنده فیلم در حوزه ادیان کهن و درآمیخته با اساطیر و تاثیر آن بر ادیان ابراهیمی و به طور مشخص مسیحیت به جستجو پرداخته است. با توجه به دستمایه قرار دادن چنین مضمونی اثر حاضر از دو منظر قابل توجه و بررسی‌ست؛ نخست کیفیت خود پژوهش که به ادعای سازنده برمبنای اسناد تازه‌یاب شکل گرفته و دیگری صرف نظر کردن از این مهم و بسنده کردن به ویژگی های فیلم در ساحت خود سینما. نیاز به توضیح ندارد که در این مختصر نه جای سنجش عیار پژوهشی فیلم است و نه این حوزه در تخصص نگارنده؛ بنابراین تنها به همان جنبه دوم بسنده شده است.
باید پذیرفت مضمون این فیلم که به تاثیر دیانت مهری و اسطوره میترا بر دین مسیحیت می پردازد، به همان نسبت که مضمونی ا‌ست تخصصی، نمی‌تواند مورد توجه عامه مخاطبان باشد؛ مگر اینکه سازنده فیلم چنان پرداختی از آن ارائه کند که مخاطبان کنجکاو اهل جستجو را به واسطه بداعت و جذابیت نکاتی که ارائه می کند جذب کند. چونان کشفی تازه که روشن شدن ابعاد گوناگون آن در طول فیلم رفته رفته برجذابیت آن بیفزاید.
این توفیقی‌ است که مهر و مسیح  تا اندازه‌ای بدان نائل آمده، اما با این شرط که مخاطب حوصله به خرج بدهد و شش‌دانگ حواس خود را معطوف به متنی مطول کند و البته به واسطه موسیقی شلوغ و سنگین فیلم٬ آستانه تحمل خود را نیز بالا ببرد.
گفتار متن فیلم مهر و مسیح از آن سنخ نوشته هایی است که می توانند مستقل از تصاویر فیلم مکتوب  شده و به عنوان پژوهشی در باب مضمون فیلم عرضه شود. این مهم البته وقتی روی تصاویر فیلم می نشیند، آن بار ارزشی مورد انتظار را به همراه نمی آورد.
به عبارت روشن تر شاید بهتر بود که سازنده فیلم به جای اصرار بر داشتن متنی جامع و مطول، ازنوشته‌ای موجزتر و برخوردار از ساختار زبانی ساده تر  بهره می برد که وقتی مخاطب آن را می شنود اگر به سادگی هم درک نکرد نیازمند پس و پیش کردن آن نباشد. چراکه در شکل متعارف در صورت نمایش روی پرده یا از یک شبکه تلویزیونی چنین امکانی در اختیار مخاطب نیست.
اما متاسفانه گفتار متن طولانی فیلم و ساختار بیانی آن، به‌گونه‌ای‌ست که اگر نگوییم نفس گوینده متن را می گیرد،  لااقل مخاطب را هرچقدر هم علاقمند باشد، با چالشی این گونه روبه رو می سازد که قریب به یک ساعت تمرکز دقیق برای فهم متنی درباره تاثیر اسطوره بر دین داشته باشد. در حالی که می شد با کوتاه کردن متن و فاصله گذاری‌هایی با تصاویر، از فرسایش ذهنی مخاطب کاست تا ارتباط بهتری با فیلم برقرار کند. متاسفانه موسیقی شلوغ فیلم که عملا بر تصاویر سوار است در این راستا کمک چندانی به «مهر و مسیح» نمی کند.
با وجود این، محمد مقدم اما در حوزه بصری فیلم بسیار موفق تر ظاهر شده است. به خصوص در تلاشی که برای برقرار کردن ارتباط درونی میان گفتار متن و تصاویر فیلم داشته و در بخشهای متعددی از متن به تصویر و برعکس ارجاع می دهد و این ها باعث می شود تصاویر فیلم و گفتار متن در تعاملی دو طرفه به غنی شدن فیلم کمک کنند.
محمد مقدم در این فیلم به سراغ مضمونی ارزشمند و تامل برانگیز رفته است، جستجوی رد اساطیر در ادیان حتی اگر آن دین مسیحیت باشد، مضمونی چالشی و غیرخنثی ا‌ست. مهر پرستی گرچه دیانتی زاییده تفکر اساطیری است اما از آنجا که باورهای انسانی اغلب ریشه در همین تفکر اساطیری دارند،از جمله باورهایی بوده که در گذر زمان از اهمیت به سزایی برخوردار شده و فیلم به خوبی از عهده بیان این مهم برآمده است.
کم نیستند صاحب‌نظرانی که باوردارند اگر دین مسیح ظهور نکرده و در اروپا گسترش نمی یافت بی شک این مهر پرستی بود که به عنوان دیانت غالب در این گستره نفوذی آشکار و بی رقیب می یافت. چنان که با وجود ظهور دین مسیح و مبارزه اهالی کلیسا با باورها مهری، همچنان مهرپرستی در لایه‎های درونی باورهای مسیحی تاثیری گسترده داشته است، . حتی گاه بی‌آنکه اهل کلیسا خود از آن آگاهی داشته باشند اشاعه دهنده همین باورهای مهری بوده اند.
مهر پرستی از اساطیر شرق و ایران مایه گرفته و زاییده این گوشه از کره خاکی است اما چگونه تا این اندازه به اروپا نفوذ کرده و  بر باورهای مسیحی تاثیر گذاشته است؟ این مهم، محوری‌ترین خطی است که فیلم محمد مقدم براساس آن شکل گرفته است.
در ابتدای فیلم سخن از کشف دستکندهای کهن در زیر ویرانه های بازمانده از جنگ جهانی دوم به میان می آید. تونل‌هایی تودرتو که در آنها تصویر مردی درحال بریدن گلوی گاوی دیده می شود.  «مهر و مسیح» در پی رازگشایی از این غارهای دستکند و تصاویر برجای مانده از آن، به مهر پرستی می رسد و سپس به سراغ بیان چیستی آن و کشف زادگاه این نوع از تفکر می‌رود و در ادامه علاوه برنمایش برخی بقایای تاثیر مهرپرستی بر باورهای مردم ایران و حوزه جغرافیایی پیرامون آن، به تماشاگر نشان می دهد چگونه این باور نه در زادگاه خود بلکه در اقلیمی دیگر رشد و نمو پیدا می کند.
از نکات جالب قابل اشاره فیلم جستجوی پیشینه و تبار چیزی است که ما اغلب از آن به عنوان صلیب شکسته یاد می کنیم، نمادی که نازی های آلمانی  برای اثبات تبار آریایی و کهن خود بر بازو می بستند و نقوش همانند آن در اشیاء کشف شده باستانی نیز دیده شده است. در این فیلم در می یابیم که آن، نه صلیب شکسته که  در اصل گردونه‌ی خورشید بوده که از باورهای مهری ریشه گرفته  است.
سخن کوتاه کنیم، در یک جمع بندی کلی، «مهر و مسیح» فارغ از پاره ای نکات که در ابتدا بدان اشاره شد، مستندی است ارزشمند و حاوی نکات جالب برای مخاطبی که دوست می دارد درازای وقتی که برای تماشای اثری مستند می‌گذارد، بر دانسته‌هایش نیز بیفزاید.
عضو انجمن منتقدان و نویسندگان خانه سینما