وقایع نگاری یک زندگی در حال فروپاشی

    فیما امامی و رضا دریانوش یکی از جذاب ترین و دوست داشتنی ترین مستندهای سال های اخیر را ساخته اند و به جشنوارۀ سینما حقیقت عرضه کرده اند. «به خاطر آقا یا خانم ب» مستندی است دربارۀ ناباروری؛ موضوعی که به گفتۀ عنوان بندی پایانی خودِ فیلم دومین عامل اصلی طلاق در ایران است. با دانستن موضوع فیلم ناخودآگاه این پیش بینی به ذهن آدم می رسد که امامی و دریانوش یک زوج شهری را به عنوان سوژۀ اصلی شان انتخاب کرده اند. اما مستند بی درنگ به ما می فهماند که این دو کارگردان سراغ یک زوج جوان روستایی رفته اند که در چنبرۀ یک محیط بسته و با تفکری مردسالار گرفتارند. نگاه انسانی سازندگان این اثر آن قدر خوب است و دل نشین که مخاطب را از ابتدا تا پایان درگیر می-کند. فیما امامی و رضا دریانوش با هوشمندی توانسته اند ولی و خدیجه، دو جوان روستایی، را وا دارند که در برابر دوربین شان زندگی کنند. شاید در نگاه نخست این طور به نظر می رسد که گرایش به فمینیسم تأثیر زیادی بر روح اثر گذاشته است. اما خوبی این مستند در اینست که به همان اندازه ای که به خدیجه توجه نشان می دهد، به همان میزان نیز به خلوت ولی نیز نزدیک می شود. ولی در برابر دوربین خیلی آسان حرف می-زند و البته خیلی جذاب؛ هرچند که نگاه مردسالارانه ای که در پسِ صحبت هایش وجود دارد، برای مان کمی آزاردهنده است. او از حق نانوشتۀ خود برای ازدواج دوباره و حتی برقراری رابطه با زنان دیگر می گوید و البته خیلی آسان جدایی از دو زن دیگر را به دلیل های اخلاقی پیوند می زند و همۀ اشتباه ها رااز سرِ خود باز می کند. با این وجود ولی کاراکتر منفی این مستند نیست. او را می پذیریم و حتی به او به عنوان قربانی یک اندیشۀ پوسیده هم نگاه نمی کنیم. از پسِ دوربین فیما امامی و رضا دریانوش، ولی را آدمی معمولی می یابیم مثل سایر آدم های اهل جامعۀ روستایی این مرز و بوم. جاهایی که او به خواستۀ کارگردان حاضر می شود با خدیجه شوخی کند و سر به سر او بگذارد، از او سیمایی ملموس و حتی گاه دوست داشتنی می بینیم. از سویی با خدیجه نیز به آسانی ارتباط برقرار می کنیم. خدیجه زاویه های تاریک زندگی مشترک اش با ولی را خیلی خودمانی جلوی دوربین بازگویی می کند. حتی زمانی که از شبی صحبت می کند که ولی همسر دوم اش را به خانه می آورد، چنان با قدرت حرف می زند که همه چیز در ذهن مان به شکلی تصویری نقش می بندد. خدیجه نیز مثل بسیاری از زنان جامعۀ سنتی ایران سرنوشت محتوم خود را پذیرفته است. گویا او نیز همانند خواهرش که با تکیه بر زن بودن-اش بر این باور است که عقل اش به اندازۀ ولی هم قد نمی دهد، پذیرفته که به این زندگی تن دهد؛ هرچند که از نگاه ها و حرف هایش روشن است که ولی و زندگی  با او را دوست دارد و حاضر است برای بقای این زندگی هر کاری کند. با این وجود زمانی که او جلوی دوربین و در حال بردن نام بچۀ احتمالی اش بغض می کند و یا جایی دیگر به ولی می گوید که در زمان طلاق جوری رفتار خواهد کرد که به قول خودش ولی را بسوزاند، جنبه های حقیقی  تری از زنانگی اش را بروز می دهد.
     تمرکز فیما امامی و رضا دریانوش بر لحظه های داخل اتاق عمل یا آزمایشگاه (که این یکی دوبار تکرار می شود و هر مرتبه نیز تماشاگر را با خودش می کشاند) اجازه نداده که مستند در بیشتر لحظه های مدت زمان شصت و پنج دقیقه ا ی اش افت کند و حتی با توجه به پیش زمینه ای که به مدد فضاسازی خوبش در ذهن مخاطب ایجاد کرده، سبب تعلیق زایی شود. بخشی که در آزمایشگاه می گذرد و دوربین روی چهرۀ نگران خدیجه و ولی تمرکز می کند، آن قدر فضاسازی خوبی دارد که تماشاگر احساس می کند خود جای دو شخصیت اصلی این مستند است و از ته دل می خواهد که این بار همه چیز روبه راه شود که می شود. شنیدن جملۀ «اینا دروغ می گن... دروغ می گن»  خدیجه پس از خبر خوشحال کنندۀ بارداری او به همان اندازه تأثیرگذار است که پس از دیدن این مستند انسانی و زیبا این فکر به ذهن مان می-رسد که اگر این بار نیز جواب آزمایش منفی بود، چه بر سرِ خدیجه و ولی می آمد؟ از خوبی  های کار که بگذریم، باید گفت مستند «به خاطر آقا یا خانمِ ب» در نیمۀ دوم اش و پیش از رسیدن به فصل آزمایشگاه در لحظه هایی دچار افت در ریتم می شود. یا در برخی جاها کمی از فضای خوش ریتم اش خارج می شود؛ برای مثال صحبت های دو کارگردان در نمای تعقیبی از ماشین ولی که در آن هردو به این نتیجه می رسند که با حل مشکل مالی ولی، بار دیگر فرصتی برای عمل خدیجه فراهم کنند، شاهد یک فاصله گذاری های ناهمخوان با شیوۀ روایی اثر هستیم. با این وجود این مستند گیرا و دوست داشتنی از کارهایی است که می توان از ابتدا تا پایان اش نشست و دید و خسته نشد و همۀ این ها بی شک به کار خوب فیما امامی و رضا دریانوش از انتخاب ایده و سوژه تا پرداخت موضوع بازمی گردد. تماشای مستند «به خاطر آقا یا خانمِ ب» را نباید از دست داد.