مستندسازانی با نگاه‌هاي متنوع

اردزند: فيلم من، خواب و بيدار هشداري به مسئولان است
محمدتقي فهيم در ابتداي نشست شب نقد فيلم «خواب و بيدار» به توليد مستند اجتماعي و پيامدهاي مختلف آن اشاره كرد و گفت: «فيلم اجتماعي متأثر از سينماي مستند است كه دليل آن هم وفادار بودن به واقعيت جامعه مي‌باشد. «خواب و بيدار» به رغم كهنه بودن موضوع و تكراري بودن آن با پرداختن به موضوع امروز، مخاطب را درگير مي‌كند.»
وي در ادامه افزود: «ايده فيلم از جمله موضوعاتي است كه روزها از كنار آن مي‌گذريم و توجهي به آن نمي‌كنيم. اما مستند با نگاه موشكافانه به آدم‌ها و اتفاقات و رخدادهاي اطراف جامعه شكل مي‌گيرد و اين تفاوت آدم معمولي با يك فيلم‌ساز مستند است.»
اين منتقد سينما به تفاوت سينماي مستند و داستاني اشاره كرد و افزود: « «خواب و بيدار» با آنكه موضوع تكراري دارد، اما وجدان بيننده را تحريك مي‌كند. سبك و شيوه مستند و تصاوير بازسازي شده به خوبي درام داستاني را پيش برده است. موضوع تلخ و فرجام شيرين آن شباهت بسیاری به سينماي داستاني دارد كه ما در سينماي مستند نبايد به دنبال اين پايان باشيم. مستند وظيفه دارد واقعيت قضيه را زير و رو كند و مخاطب را به طرف فكر و درگيري ذهني سوق دهد.»
ارد زند كارگردان فيلم، پايان خوش فيلم را خلاف واقع دانست و گفت: «دليل تكرار و پيگيري اين پايان، ايهامي بود كه در اتفاق و درام داستان وجود داشت. پايان فيلم خوش نيست، تلخ هم نيست؛ زيرا ايده و سوژه داستان اين پايان را مي‌طلبيد.» 
وي در ادامه افزود: «تهيه‌كننده «خواب و بيدار» تلويزيون است، به همين دليل در ابتداي پذيرش طرح مستند تأكيد داشتند نااميدي را در جامعه تزريق كند اما هنوز امكان پخش آن از تلويزيون ميسر نشده است.»
زند به سياه بودن موضوع فقر اشاره و خاطرنشان كرد: «اگر بخش خصوصي تهيه‌كنندگي فيلم را برعهده داشت، شايد نگاه ما عميق‌تر بود و بيشتر به موضوع فقر مي‌پرداختيم.»
وي افزود: «اگر عوامل اجتماعي در كنار مسئولان دست به دست هم بدهند چنين اتفاقات ناهنجاري يعني كودكان كار در جامعه رخ نمي‌دهد. اين كودكان قربانيان اصلي اجتماع هستند كه هيچ‌كس به آنها نگاه نمي‌كند و در پي رفع مشكل آنها هم نيست.»
زند در پايان خاطرنشان كرد: «اگر با تحقيق هميشگي و متعارف، داستان و موضوع را پيش مي‌برديم، به كليشه در روايت دچار مي‌شديم. ما سعي كرديم با نگاهي متفاوت و ساخت فيلمي كوچك، وضعيت فعلي جامعه و مشكلات آن و بچه‌هاي كار را به تصوير بكشيم تا هشداري به مسئولان باشد.»
 
شاعرانه‌اي از دفاع مقدس و شهادت
ديگر ميهمان شب نقد جشنواره، محمدعلي هاشم‌زهي كارگردان مستند «ليكو» بود كه نقد فيلم او با گفتار محمدتقي فهيم همراه شد.
محمدعلي هاشم‌زهي در ابتداي جلسه گفت: ليكو به معناي بلوچي همان هايكو مي‌باشد. ليكو به سرود زنان بلوچ در فراق از دست‌رفتگان و عزيزانشان خوانده مي‌شود؛ سرودهايي ساده و عاميانه كه ريشه تاريخي دارد. همه مردم ايران در هشت سال جنگ تحميلي با دفاع مقدس سر و كار داشتند. به طوري كه این واقعیت به حاشيه هم ورود پيدا كرده بود. به همين دليل به سراغ حاشيه جنگ يعني شهر سيستان رفتيم تا اعتراض و حماسه آنها را ثبت و ضبط نماييم.
وي در ادامه به استفاده از طوفان، باران و نغمه‌ها و آوازهاي محلي در فیلمش اشاره كرد و اظهار داشت: دليل استفاده از اين ابزارها، نگاه شاعرانه به جنگ و شهادت بود و سعي داشتم دغدغه ذهني‌ام را به‌دور از هر نوع نگاه سفارشي ثبت و ماندگار كنم.
هاشم‌زهي درباره جمع‌آوري اطلاعات و تحقيقات اوليه در منطقه سيستان گفت: براي توليد و پيش‌توليد دو ماه از تلويزيون فرصت گرفته بوديم و از طرفي به دنبال يك ساختار كاملاً متفاوت بودم تا از تصاوير آرشيوي كمتر استفاده كنم و يا اصلاً استفاده نكنم.
در ادامه محمد‌تقي فهيم، منتقد سينما به تفاوت‌هاي «ليكو» با ديگر فيلم‌هاي مستند جنگي اشاره كرد و گفت: قاب سينماي مستند و نوع روايت آن با سينماي ليكو بسيار متفاوت است. اين تفاوت را مي‌توان در استفاده از موسيقي تأثيرگذار در فيلم مشاهده كرد. شعر سرودن خانم، ني‌زدن‌ها، در سير ورود به موضوع، نشان از ديدي فراتر از آثار مناسبتي تلويزيون داشت.
وي در ادامه افزود: «ليكو» براي من و بينندگان بسيار تكان‌دهنده بود زيرا كمتر مستندي را مي‌بينيم كه تلاش مي‌كند از طريق اسناد، مفهوم را به مخاطب انتقال دهد.