وقتی تهران پرنده ندارد!

سید رضا صائمی
طبیعت نیمه جان را می توان پیوند دراماتیک بین زیست شناسی و روانشناسی در واکاوی آسیب های روانی در کلان شهرهای مدرن مثل تهران دانست که تلاش می کند به زبان ژورنالیست اجتماعی فقدان یا کاهش حضور پرندگان را در پایتخت وتاثیرات آن بر اختلالات یا آسیب های رفتاری مورد بررسی قرار دهد. فیلم با متن گفتاری از زن روزنامه نگار آغاز می شود که اززبان جهانگردان غربی شهری را توصیف می­کند که نشانه های طبیعت و پرنده و حیوانات را با خود همراه دارد با آب و هوایی که خوش است اما این توصیفات دیگر هیچ نسبتی با امروزش نداشته و تهران دیگرشبیه به آنچه که در این توصیف می بینیم نیست. شخصیت زن روزنامه نگار با ترسیم این شرایط و تاکید بر اینکه درخت مقابل پنچره اتاقش را قطع کرده اند مدخلی می گشاید تا به بستر اجتماعی موقعیت تراژدیک مقدماتی خود پرداخته و سیر گزارش مطبوعاتی خود را که قرار است به عنوان مقاله در روزنامه ای به چاپ برساند در  این مستند به یک گزارش تصویری بدل کند. لحن و ساختار ژورنالیستی فیلسماز در تبیین و بسط این سوژه ، مستند را به گزارش های خبری نزدیک می کند که در جهت اطلاع رسانی و آگاهی بخشی مخاطب تولید میشود. این ساختار گزارشی با الصاق بخش های از گزارش ها و اخبار بخش بیست و سی در ارتباط با نزاع ها و خشونت های خیابانی ، پررنگ تر هم شده و البته در جذب مخاطب به موضوع و درگیری ذهنی او با مساله ای که در نهایت می تواند در تغییر نگرش یا سبک زندگیش موثر باشد تاثیر دارد.
طبیعت نیمه جان مبتنی بر نگرش انسان شناسی شهری تلاش می کند فقدان پرندگان را به عنوان یکی از دلایل زیست محیطی در بروز نابسامانی های رفتاری/ اجتماعی مورد بازخوانی قرار دهد اما به واسطه تازگی  سوژه هم واجد جذابیت های بصری است و هم کارکرد آگاهی بخشی که مخاطب را متوجه فقدان موجودی در زیست – جهان شهری خود می کند که پیش از این شاید چندان متوجه ضرورت ونقش آن در بهبود رفتار فردی وزیست جمعی خود نبود. در این واکاوی علمی، مستند ساز به دو بخش عمده میپردازد. یکی دلایل کم شدن یا مهاجرت ومرگ ومیر پرندگان در شهر تهران ودیگری نقش رویت و حضور پرنده در اکوسیستم زندگی شهری که به ایجاد آرامش روانی و اجتماعی در سطح جامعه کمک می کند.در بخش اول که رویکرد آسیب شناسانه دارد به مسائلی مثل آلودگی هوا وتاثیرمخرب آلاینده ها ، ساخت و سازغیراصولی و غیر استاندارد ساختمانی و پارازیت ها و امواج مخابراتی که موجب مرگ ومیر یا مهاجرت پرندگان شده اشاره می شود ودر بخش دوم به سراغ روانشناسی رفته و تاثیر مراوده و حتی مشاهده پرندگان در کاهش استرس و افزایش آرامش روانی مورد بررسی قرار می گیرد. در واقع مستند ساز در تبین نسبت بین پرندگان ومعضلات رفتار شهری از دورویکرد سلبی و ایجابی استفاده می کند و در نهایت به شمایلی از" فقدان در فقدان" میرسد بدین معنی که تاثیر فقدان یا کاهش پرندگان را در فقدان یا کاهش آرامش روانی در جامعه شهری مورد بررسی قرار می دهد. به عبارت دیگر مستندساز از یک فقدان محیط زیستی به یک آسیب رفتاری/اجتماعی حرکت کرده و حلقه مفقوده بین زیست طبیعی وزیست انسانی را در بررسی نقش پرندگان به عنوان بخشی از طبیعت عام تر، در آسیب شناسی زیست شهری به تصویر می کشد.
طبیعت نیمه جان به نوعی واکاوی رابطه دیالکتیکی طبیعت و جامعه  در زیست- جهان انسان مدرن شهری است که به عنوان یکی از معضلات شهرنشینی هم می تواند به خودآگاهی شهروندان کمک کرده تا فقدان پرنده در محیط زندگی خود را با رفتن به مکان های طبیعی که واجد طبیعت است جبران کنند (چنانچه در انتهای مستند میبینم) و هم هشداری به مدیریت شهری به ویژه کلان شهری مثل تهران باشد که راهکاری برای جلوگیری از مرگ و میر یا مهاجرت پرندگان از طریق تبیین سیاست های موثر در نوسازی و شهرسازی داشته و محیط سالم تری برای زیست در فضاهای شهری فراهم آورند. ضمن اینکه این مستند کارکردهای روانشناختی طبیعت وزندگی در طبیعت را نیز به مخاطب یادآوری می کند. درنهایت اینکه در پس این سوژه به این نقطه می رسیم که زندگی شهری و اساسا زیست انسانی چیزی جدای از زیست طبیعی نیست و زندگی انسانی خارج از ساختار و گفتمان طبیعت بی معناست وطبیعت نیمه جان در واقع بازتابی از انسان نیمه جان است.