ثبت سند

خسرو نقیبی

« مستند رخداد » ساختن ، پیش از تسلط بر ابزار ، نیاز به یک « هوش پیش‌بینی » دارد. این که بتوانی آن‌چه را که در پیش است ببینی و برای تصویرکردن چیزی که فقط یک بار اتفاق خواهد افتاد تدارک لازم حضور در محل را دیده باشی. صبا قاسمی در « بدون بلیط » نشان می‌دهد که این هوش را دارد. دوربین‌های متعددش در جاهای مختلف رخداد حاضرند و او پیش از وقوع اتفاق می‌دانسته چه سونامی عجیبی در راه است.

« بدون بلیط » داستان ۱۰بهمن ۱۳۹۲ است. روز « آشتی با سینما ». طرح جنجال‌برانگیزی که حتی گروههای مختلفی از اهالی سینما در باره ی آن نظرات مخالف و موافق بسیاری دارشتند . به همین دلیل است که « انتخاب سوژه » پیش از « ساختار » دلیل اهمیت « بدون بلیط » می‌شود. ثبت یک روز تاریخی با دوربین‌های متعدد و در شهرهای مختلف ، با تمام تدابیری که برای از دست‌نرفتن « لحظه »‌ها باید اندیشیده می‌شده. این مهم‌ترین دلیل تماشایی از کار درآمدن فیلم قاسمی است، اما همه‌اش نیست.

روال منطقی ، این‌که بتوانی یک داستان را از نقطه‌ی " آ " به نقطه‌ی " ب " برسانی و در این مسیر دلیل اتفاقات را هم توضیح دهی ، کار ساده‌ای نیست ، و این‌جا ، سازنده تا حد زیادی از پس این موضوع برآمده. درست طرح موضوع می‌کند ، به قاعده موضوع را بسط می‌دهد و درست همان جایی که ممکن است به تکرار بیفتد و خسته‌کننده شود ، آن‌سوی ماجرا را هم می‌بیند. از طبقه‌ی فرودست و مردمانی که صف‌های طویل بسته‌اند و صاحبان سینمایی که چندان هم از این رخداد خوشحال نیستند عبور می‌کند و اصلا به این موضوع می‌پردازد که « پس چرا این مردم مشتاق در طول سال سینما نمی‌روند؟ » می‌بینید؟ فیلم‌ساز ، مرعوب پیش‌بینی خودش از شلوغی غیرمنتظره‌ی سالن‌ها و مدیریت دوربین‌های متعددش نشده و در همان روز ، سراغ مردمی از شهر می‌روند که حتی رایگان‌ بودن هم نتوانسته آن‌ها را به سالن‌های سینما بکشاند و موضوعی دیگر را طرح می‌کند ، تا فقط « گزارشگر » نباشد و بتواند « تحلیل » هم ارائه دهد. مهم نیست که حرف مردمان کوچه و بازار همان غرهایی است که درباره بسیاری چیزهای دیگر این سال‌ها هم می‌زنند ؛ مهم این است که همین « بی‌ربط بودن » و « دوربین که می‌بینند می‌خواهند سطح بالا باشند » را درست و دقیق ثبت می‌کند.

به همه‌ی این ویژگی‌های محتوایی، نظم بصری و دوری از « آماتورگرایی » و « مستند یعنی تصاویر مغشوش و شلخته » را هم بیفزایید. تصاویر دوربین‌های قاسمی همه کادرهای خوب دارند ، جایی که باید از محل رخداد دورتر می‌ایستند و فقط تصویرگر صرف‌ند و جای دیگر که نیاز است کاملا نزدیک می‌شوند و خود به بخشی از همان مردم درگیر بدل شده و در هم‌دلی با آن‌ها ، حرف‌هایی را که لازم است مخاطب بشنود ، می‌شنوند. « بدون بلیط » با فاصله از مستندهای اجتماعی شلوغ و پرگو ، فیلمی تروتمیز با قاب‌های خوب ، تدوین خوش‌ریتم و زمان اندازه است. چیزی که سینمای مستند جوانانه‌ی ما ، در هیاهوی سیاسی‌کاری و تصویرسازی به قصد جشنواره‌های داخلی و خارجی ، تاحد زیادی آن را فراموش کرده است. « بدون بلیط » دغدغه دارد و البته که یک « سند ارزشمند تاریخی » از « یک روز به‌خصوص » است.