رمز گشایی از کلید جذابیت!

سعید مستغاثی
در طول تاریخ سینما ، موضوع و سوژه اصلی برخی فیلم های مستند به قدری اهمیت داشته که ساختار و فرم اثر را در زیر سایه خود پنهان ساخته است. مثلا مستندهایی که طی جنگ دوم جهانی از عملیات انتحاری کامیکازه ها (خلبانان ژاپنی که خود را به ناوهای آمریکایی می زدند) تهیه شد علیرغم تصاویر ناواضح و با کیفیت پایین اما در زمره آثار ماندگار سینمای مستند ثبت شدند یا "نبرد میدوی" ساخته جان فورد با وجود ساختار نسبتا قابل قبولش در اساس به دلیل تهور و شجاعتی که جان فورد و گروهش در طی عملیات جنگی ژاپن و حمله به نیروهای آمریکایی به خرج دادند و تصاویر تکان دهنده ای که از طریق دوربین فیلمبرداری ثبت کردند ، جایزه اسکار بهترین فیلم مستند را دریافت نمود.
فیلم "ملاقات با داعش" نیز از جمله همین فیلم های مستند است. تا کنون آنچه از این گروه تکفیری که نام رسمی خود را دولت اسلامی عراق و شام گذارده، دیده بودیم، عمدتا فیلم هایی است که خود این گروه از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی در فضای وب منتشر کرده است. صحنه های دلخراش سر بریدن مردم بیگناه اعم از مرد و زن و بچه و قتل عام های وحشیانه، از جمله این تصاویر بوده است. اما در فیلم "ملاقات با داعش" برای نخستین بار فیلمی را مشاهده می کنیم که سازندگان آن و به طور خاص کارگردان و فیلمبردار (بدون تعلق به گروه فوق) به داخل سرزمین های تحت اشغال این گروه رفته و از فعالیت ها و عملیات آنها فیلم گرفته اند. اگرچه این فیلم ها که به قول راوی مرتبا از سوی داعش بازبینی شده و صحنه های نامطلوب آن (البته از دیدگاه داعش) حذف می شده، آنچنان تصاویر افشاگرانه تاریخی در بر ندارد (مثلا مانند تصاویری که به طور مخفیانه از جلسات سران منافقین و سران رژیم بعثی عراق فیلمبرداری شده بود) اما به هر حال از آنجا که تصاویر بکر و دست اولی از درون اردوگاه­ها و شهرهای تحت تصرف این گروه است، می­تواند نقطه قوتی برای مستند "ملاقات با داعش" محسوب شود.
در فیلم  مستند"ملاقات با داعش"شاهد دو دسته تصاویر هستیم؛ یک دسته تصاویری که از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی آن ، توسط خود داعش انتشار یافته و عمدتا صحنه های کشت و کشتار را دربرمی گیرد ، مانند صحنه ای که به نظر می رسد رانندگان 3 کامیون به دلیل ندانستن تعداد رکعات نماز صبح اعدام می شوند ؛ و دسته دیگر تصاویر مربوط به فیلمبرداری خود گروه است که صحنه های مختلفی را در برمی گیرد ؛ از تقسیم نان و غذا مابین محرومین و گرسنگان تا جلسات بحث و شعار و دعوت به دولت اسلامی عراق و شام که توسط برخی روسای قبائل صورت می­گیرد و تا نماهایی گذرا از شهرها و خیابان هایی که در اختیار آنهاست و روابط و کارهای روزانه و بالاخره آماده شدن برای عملیاتی که قرار است انجام شود. به نظر می آید آنچه امروز توسط مجموعه رسانه های اینترنتی از طریق شبکه های اجتماعی منتشر می شود ، خود درست یا نادرست بر معروفیت این گروه افزوده و بنابر آماری که وجود دارد اغلب شهروندان اروپایی که خانه و کشور خود را رها ساخته و به داعش پیوستند ، تحت تاثیر این رسانه ها بوده اند.
فیلم مستند "ملاقات با داعش" به بسیاری از پرسش های لاینحل مانده درباره این گروه پاسخ نمی دهد و قرار هم نیست که پاسخ بدهد، چراکه در یک فیلم 26 دقیقه ای ظرفیت آن وجود ندارد تا زمینه های تاریخی و اجتماعی یک پدیده مخوف شبه دینی مورد بررسی قرار گیرد. اما آنچه در این فیلم برجسته است، تقابل ساختاری و محتوایی آنچه به نمایش درمی آید و آنچه روایت می شود است. تا آنجا که در برخی لحظات همدیگر را خنثی می کنند. تصاویر، اغلب  شمایلی نه چندان واقعی و البته تبلیغاتی از داعش به نمایش می گذارند و راوی همواره (اگرچه واقع گرایانه) از مردم فریبی و جنایات این گروه می­گوید.
اما صحنه ای که یکی از افراد حاضر در جلسه ای ، قصد دارد سوالی درباره شباهت این گروه به القاعده (البته با زبان نرم و تحت عنوان شایعات) بپرسد و راوی به تشریح ترس پرسش کننده می پردازد ، دوربین به خوبی ترس وی را می­تواند به تماشاگر منتقل نماید ، همچنین صحنه ای که سخن از پیوستن گروه­هایی وسیع از مردم کشورهای اروپایی به داعش است ، شاهد صحنه هایی از معرکه یک داوطلب فنلاندی هستیم.
اما به هر حال فیلم "ملاقات با داعش" می تواند یک موضوع سوال برانگیز را حل کند که جذابیت این گروه وحشی و سبوع برای اروپاییان در چیست؟ به نظرم مجموعه تصاویری که از فیلتر سانسورچیان داعش گذشته و امثال همین تصاویر که بدون روشنگری از طریق متن هایی مانند روایت این فیلم برای مخاطب غربی به نمایش درمی آید، چهره ای عدالت طلب و ظلم ستیز از یک گروه به نمایش می گذارد که ظاهرا سرتاپای قوانین امروز غرب را نقض کرده و همین برای افرادی که از تمدن سرسام آور غرب، خسته و کلافه شده اند جذاب است. دیگر آنها نمی پرسند که چرا اسلحه های این گروه را کشورهای غربی تامین می­کنند. آنها نمی­دانند که این بازی دیگری از سوی گردانندگان همان تمدن سرسام آور است که با یک تیر می خواهند چند نشان بزنند ، از جمله اینکه از شر عصیانگران بر تمدن غربی خلاص شوند و پس از آن در مقابل انقلابیون واقعی مسلمان که اینک بنیاد تمدن غرب را با نمایش بازسازی تمدن اسلامی به چالش کشیده اند، عروسک های دست آموزی علم کنند تا بلکه چهره آنان را در افواه جهانیان تخریب نمایند.