نسبت خرد و تجربه با سینمای مستند؛ به زبان پدرام اکبری

او که سال‌هاست به عنوان مستندساز فعالیت می‌کند و از افراد باتجربه در این عرصه محسوب می‌شود، به عنوان تهیه‌کننده، کارگردان، نویسنده و پژوهشگر مجموعه‌های مستند«معماری خودکفای کویری»، «خشت خام»، «تفت»، «گل باغی در کویرستان یزد» و «مستند آمایش سرزمین ایران» را تولید کرده است. سراغ او رفتیم تا درباره آثار بخش خرد و تجربه دهمین دوره جشنواره سینماحقیقت گفت‌وگو کنیم. او درباره 13 فیلمی که برای این بخش ارایه شد، توضیحاتی داده، همچنین جایگاه و نسبت این بخش را با جشنواره سینماحقیقت تشریح کرده است.  
 
* پیشنهادی از سوی صندوق بازنشستگی
پیشنهاد قرار گرفتن بخش خرد و تجربه در جشنواره سینماحقیقت از سوی صندوق بازنشستگی کشوری با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مطرح شد. هدف از این پیشنهاد آن بود که تجلیل و تکریمی از شأن و جایگاه سالمندان و بازنشستگان صورت بگیرد. برهمین اساس قرار شد در این دور این بخش به صورت مقدماتی در جشنواره جای بگیرد.
* محورهای اصلی خرد و تجربه
این بخش با محوریت چند موضوع شکل گرفت: نخست افراد بازنشسته اگرچه از منظر مناسبات اداری و کاری در سنی خاص قرار دارند و براساس ضوابط محل کارشان بازنشسته می‌شوند، اما به طور معمول افراد بازنشسته در کشور ما ازکارافتاده نیستند، هم نیاز به کار دارند و هم توان کار، دوم بسیاری از بازنشستگان کارآفرینی می‌کنند؛ آن‌ها با راه‌اندازی مراکز و شرکت‌ها کارآفرین می‌شوند و نکته سوم این است که اغلب با نگاهی خیراندیشانه با کارآفرینی، کار خیر انجام می‌دهند، حتی اگر خود نیاز نداشته باشند، باز هم تمایل دارند کار کنند، اما این بار برای کمک به دیگران. از این منظر کرامت انسانی خود و جامعه را همواره مدنظر دارند. بی‌گمان هر بازنشسته‌ای اگر بخواهد به مواردی که اشاره شد، بپردازد باید از خرد و تجربه‌ای که در طول سال‌ها کسب کرده، استفاده کند. عطف به این قضایا و پذیرش مرکز برای گنجاندن چنین بخشی در جشنواره، در نخستین دور این بخش از جشنواره با شماری از فیلم‌ها که تعدادشان هم زیاد نبود، تشکیل شد و نام خرد و تجربه بر آن گذاشته شد.
* گزینش سه فیلم از میان 13 فیلم
بخش خرد و تجربه شکل گرفت و سامان یافت و سه داور برای آن در نظر گرفته شد. در بین ۱۳ فیلمی که دیدیم سه یا چهار فیلم بودند که به کلی ارتباطی با مقوله بازنشستگی نداشتند. همه فیلم‌ها دقیق دیده شدند (حتی بدون یک مورد سریع دیدن). با دقت تمام دقایق فیلم‌ها ملاحظه شد و براساس مولفه‌های مورد نظرمان سه فیلم برگزیده، انتخاب شدند.
تجربه قابل توجهی در دیدن فیلم مستند و نقد و بررسی آن دارم. نمایش فیلم‌های مستند روزهای سه‌شنبه از سوی انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند ایران برگزار می‌شود و حدود دو ماه پیش چهاردهمین سال آن تمام شد و وارد پانزدهمین سال شد. معنای این جملات آن است که هر سه‌شنبه حداقل یک یا دو فیلم مستند دیده و نقد و بررسی می‌شود. پس تجربه دیداری من در طول این سال‌ها کم نیست. با همین دیدگاه آرای خود را در مورد انتخاب و گزینش فیلم‌ها در بخش خرد و تجربه به عنوان یکی از اعضا مطرح کردم.
* نسبت خرد و تجربه با سینمای مستند
در توضیحاتی که برای سینمای مستند داده می‌شود، تاکید من بر این نکته است که سینمای مستند در ذات خود این توانمندی و امکان را دارد که به موضوعاتی از کوچک‌ترین پدیده عالم هستی تا بزرگ‌ترین عنصری که در کهکشان و جهان هستی وجود دارد، بپردازد. هر آنچه بین این دو عنصر بی‌نهایت کوچک و بزرگ وجود دارد، بی‌گمان می‌تواند مضمون و موضوع فیلم مستند قرار بگیرد. اگر فقط یک بخش را از میان میلیون‌ها موضوعی که در این فاصله وجود دارد، انتخاب کنیم، آن جامعه انسانی است. حال انسان را در نظر بگیریم. پیشینه‌اش، ویژگی‌هایش، مشخصات فیزیکی تا برسیم به مسایل اجتماعی و تاریخی. بی‌گمان جای نقد و بررسی، تحلیل و بازنمایی و توجه به انسان امروز ایرانی و از آن جمله انسان بازنشسته به طور جدی وجود دارد. حقیقت این است که این بستر وجود داشته و ضرورت دارد به دلیل مختصات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی و حتی جنسیتی به این مقوله یعنی بازنشستگان پرداخته شود و معضلات، مسائل، نیازها و خواسته‌های آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. درواقع مواردی که برای بازنشستگان شایان توجه است، موضوع فیلم مستند قرار بگیرد.
بستر پرداخت به این موضوعات وجود دارد و مستندسازان ما هم که خوشبختانه در این یکی دو دهه نشان داده‌اند، علاقه‌مند به مسایل اجتماعی هستند، سراغ این موضوعات می‌روند. موضوع بازنشستگان فضای فراوان و بستر مناسبی برای فیلمسازان ما دارد.
* رونق تولیدات در بخش خرد و تجربه
امسال به بخش خرد و تجربه به شکل مقدماتی پرداخته شد و قرار بر این است که با مشارکت صندوق بازنشستگی کشوری تولیداتی در این زمینه شکل بگیرد. همین امر پرداختن به موضوع بازنشستگان در عرصه سینمای مستند را بیمه می‌کند. اگر مسئولان صندوق بازنشستگی و مسئولان دیگر جوایزی را تعیین کنند، خودبه‌خود باعث ایجاد انگیزه بیشتر برای مستندسازان ما می‌شود.
امیدوارم در سال آینده شاهد بازتاب این تولیدات در یازدهمین جشنواره سینماحقیقت باشیم. بستر و توانمندی فوق‌العاده مناسب و قابل‌اعتنایی برای پرداختن به بحث بازنشستگی وجود دارد. تاکید مسئولان صندوق بازنشستگی نیز بر حفظ کرامت انسانی است، یعنی نکته بسیار درستی که به ظاهر کمی شعارگونه می‌رسد، اما عین واقعیت است. با نگاهی به ادارات و شرکت‌های دولتی و خصوصی درمی‌یابیم چه تعداد بازنشسته داریم. امروزه بازنشستگان کشوری ما آمار بسیار بالایی دارند. در کنار مسایلی چون اشتغال به کار پس از بازنشستگی، حفظ کرامت انسانی و بسیاری موارد دیگر، امور مشترک بین همه بازنشستگان در کشورمان است که ظرفیت و توانمندی سوژه را برای پرداخت مستندساز بالا می‌برد.
* چند نکته
محدودیت‌های فراوانی در صندوق بازنشستگی وجود دارد که امیدوارم این محدودیت‌ها به جد مانع پرداختن مستندسازان ما به این مقوله نشود. نکته حائز اهمیت خیل بازنشستگان است که همه آن‌ها نیاز به کار مجدد دارند. افزون بر این،  پاسداشت حرمت انسان بازنشسته است. کسی که  20-30سال در محیطی کار کرده و یکباره به او می‌گویند بازنشسته‌ای و او ناچار است یکباره به آن محل کار نرود، از نظر روان‌شناسی فردی یا روان‌شناسی اجتماعی می‌تواند تاثیرات نامطلوبی دریافت کند. باید مراکزی باشند که او وقت آزادش را سپری کند و به سفر رود. تمام این‌ها جای بحث و گفت‌وگو دارد. امید می‌رود شرایط بازنشستگان بهتر شود و در عین حال فیلمسازان ما به این مقوله بسیار مهم انسانی و شرافتمندانه بپردازند.