جادوی تصاویر آرشیوی در ساخت یک مستند

* پژوهش
الیزابت کلینک: در ساخت مستند، تحقیق و پژوهش اهمیت زیادی دارد. این نکته‌ای است که همه فیلمسازان به آن واقف هستند و تلاش می‌کنند با تحقیقات خود، مستندی تاثیرگذار بسازند. اگر قرار باشد در این کارگاه از تجربه‌های شخصی‌ام در زمینه پژوهش، مطالبی را عنوان کنم، بهتر است به راه‌های تحقیق برای ساخت یک مستند پرتره اشاره کنم. نخستین نکته برای ساخت این مستندها دسترسی‌داشتن به نزدیکان فرد مورد نظر (سوژه) است. درواقع اگر قرار است شما پرتره کسی را بسازید، بهترین کار این است که در آلبوم‌های شخصی او جست‌وجو کنید، فیلم‌های خانوادگی‌اش را ببینید و سعی کنید با دوستانش حرف بزنید. این در مورد پرتره افرادی که از دنیا رفته‌اند اهمیت زیادی دارد. دومین نکته مراجعه به آرشیوهای رادیویی است. صداها اصولا منبع تاثیرگذاری هستند، بنابراین باید به آرشیوهای رادیویی توجه زیادی شود و از آن‌ها استفاده کرد. یکی دیگر از موارد پراهمیت درمورد افرادی که از دنیا رفته‌اند، پیداکردن آگهی فوت آن‌ها‌ست. در آگهی‌های فوت معمولا مشخصات اصلی فرد نوشته می‌شود، ضمن این‌که از دوستان و آشنایان او تشکر می‌شود. شما به وسیله اطلاعاتی که در آگهی‌های فوت به دست می‌آورید می‌توانید افراد مرتبط را پیدا کنید و بعدها با آن‌ها گفت‌وگو کنید.
* جادوی صدا
یک نکته طلایی در مورد تحقیق و پژوهش این است که شما نباید صدای‌تان را دستکم بگیرید! بله، این نکته شاید کمی عجیب به نظر برسد، اما صدا قدرتی دارد که شما متوجه آن نیستید. پس تلفن را بردارید و سعی کنید با صدای‌تان طرف مقابل را برای حرف‌زدن درباره سوژه مورد نظر متقاعد کنید. شما امکان دیگری مثل ایمیل هم دارید، اما جواب منفی‌دادن از طریق ایمیل بسیار راحت است، پس از بهترین ابزار پژوهش که همان صداست، استفاده کنید.
* به حافظه‌تان تکیه نکنید
وقتی فهرستی از آدم‌ها تهیه کردید، یک دفترچه کنار بگذارید و نکات مهم را یادداشت کنید. مثلا روبه‌روی اسم هر نفر، اطلاعاتی را که به شما داده است، بنویسید. واقعیت این است که حافظه همیشه نمی‌تواند شما را کمک کند و از یک جایی به بعد قدرتش را از دست می‌دهد، پس مکتوب‌کردن اطلاعات همیشه باید جزو اولویت‌های شما باشد. اگر قرار است یک روایت شخصی از سوژه‌تان داشته باشید، باید سراغ سازمان‌های مرتبط با او بروید. مثلا اگر سوژه درباره یک فرد پناهنده است، به سازمان حمایت از پناهندگان بروید و درباره او تحقیق کنید. شما باید این موضوع را بپذیرید که زوایای پنهان یک فرد از راه‌های مختلف پیدا می‌شود. اتکا به چند مورد محدود باعث می‌شود مستند شما جامعیت نداشته باشد.
* راه‌های میانبر زیادی برای ساخت مستند وجود دارد
یک نکته مهم همیشه در رابطه با فیلم‌های مستند وجود دارد؛ اکثر فیلم‌های مستند بودجه محدودی دارند. پس یک راه مهم این است که شما با بودجه محدودتان بهترین استفاده را ببرید. به‌طور مثال اگر قرار باشد من فیلمی درمورد ایران بسازم، ترجیح می‌دهم تصاویرم را به جای این‌که از بی‌بی‌سی بگیرم، از یک بخش خبری دیگر تهیه کنم که هزینه کمتری برایم داشته باشد. ضمن این‌که در دنیای مجازی وب‌سایت‌های زیادی وجود دارد که تصاویر و اطلاعات مختلفی را به‌صورت عمومی و رایگان در اختیار شما می‌گذارند. خیلی از مستندسازها از این وب‌سایت‌ها بی‌اطلاع هستند. مثلا جالب است بدانید که یکبار یک فیلمساز بزرگ برای من تعریف می‌کرد برای ثبت یک تصویر از راکونی که شب‌ها در سطل آشغال دنبال غذا می‌گردد، سه شب منتظر مانده است، اما من همین تصویر را به وسیله وب‌سایت‌های مختلفی که آرشیوهای قوی دارند، در عرض 20 ثانیه پیدا کردم. در دنیای امروز وب‌سایت‌ها، میانبرهای ارزانی هستند که شما را برای ساخت یک کار مستند کمک می‌کنند، به همین دلیل دوست دارم برخی از این وب‌سایت‌ها را به شما معرفی کنم.
* وب‌سایت‌های مهم را بشناسید
Internet archive یکی از وب‌سایت‌هایی است که می‌توانم به شما معرفی کنم. با بیش از دو میلیون فیلم که دسترسی به آن برای عموم آزاد است. انواع و اقسام فیلم، موسیقی و کتاب در این وب‌سایت‌ وجود دارد که کار مستندسازها را راحت کرده است.
Wikimedia commons برای دسترسی به عکس‌های قرن 17 و 18 توصیه می‌شود. وضوح تصویر در این عکس‌ها بالاست و شما به‌راحتی می‌توانید از این آرشیو در مستندهای‌تان استفاده کنید.
Library of congress که همان کتابخانه کنگره آمریکاست، مجموعه بی‌نظیری از عکس‌ها را در خود جای داده که به شما توصیه می‌کنم حتما سری به آن بزنید.
Flickr  که البته در ایران فیلتر است، اطلاعات خوبی از کتابخانه‌های دنیا در اختیار شما قرار می‌دهد.
یک منبع ارزان دیگر در دنیای وب، wiki source  است که شاخه‌ای از ویکی‌پدیا به حساب می‌آید و قطعا شما را در پیداکردن عکس‌های آرشیوی کمک می‌کند.
برای به دست آوردن اطلاعات ارزان می‌توانید به project Gutenberg  هم سری بزنید. در این وب‌سایت‌ 38 هزار کتاب رایگان در اختیار عموم گذاشته شده است.
اگر به دنیای طبیعت و حیوانات علاقه‌مند هستید، به شما توصیه می‌کنم وب‌سایت‌Biodiversity Heritage Library  را با دقت ببینید و به اطلاعات خوبی دست پیدا کنید.
در نهایت پدربزرگ تمام وب‌سایت‌ها را به شما معرفی می‌کنم. The public domain review  وب‌سایتی است که به‌صورت منظم برای شما اطلاعات خوبی را ایمیل می‌کند و می‌تواند شما را در ساخت مستندتان یاری کند.
* به بازخوردهای جهانی فیلم فکر کنید
اوه یانسن: کار کردن با اطلاعات آرشیوی در خلق صحنه‌های زیبا به شما کمک می‌کند و از طرف دیگر باعث می‌شود فیلم مستندتان بازخوردهای جهانی داشته باشد. جالب این‌جاست که وقتی شما از صحنه‌های آرشیوی استفاده می‌کنید، قصه‌های دیگری از دل افرادی که در این تصاویر حضور دارند، پیدا می‌شود. این آدم‌ها هر کدام روایت‌های متفاوتی دارند که می‌توان به کمک روش‌های مختلف فیلمسازی به زندگی‌شان پرداخت. در سینمای مستند بارها به این موضوع اشاره شده که واقعیت اهمیت چندانی ندارد، بلکه چگونگی پرداخت به واقعیت‌هاست که سینمای مستند را جذاب می‌کند. این‌که چگونه از اطلاعات آرشیوی، تصاویر مهمی کشف کنیم، دقیقا نکته طلایی سینمای مستند است. امیدوارم شما هم به این نتیجه رسیده باشید که در دنیای مستند، قصه‌های زیادی وجود دارد، اما این خلاقیت شماست که باعث می‌شود امضای خاص خودتان را در این سینما داشته باشید. در دنیا نیاز شدیدی به فیلم‌های ایران حس می‌شود، پس با پیدا کردن را‌ه‌های خلاقانه سعی کنید ایران را به دنیا معرفی کنید.