یادداشتی بر مستند "طاهر" به کارگردانی امير مسعود حسيني

پرداختن به برخي شخصيت ها يا  موضوع ها يي كه به گذشته ها ي دور مربوط مي شود ، براي ساخت يك فيلم مستندِ واقع نما  ،كار به نسبت دشواري به نظر مي رسد. به اين دليل كه هرچه به سال هاي دور و دورتربرويم ، براي نزديك شدن به جزييات موضوع مورد نظر، كارمان درمقام يك مستندساز ، دشوارتر مي شود.در فيلم مستند "طاهر" ساخته ي" امير مسعود حسيني" نيز كه قصد واكاوي و جُست وجو در احوال  "باباطاهر" معروف به "بابا طاهرعريان" را دارد، همين دشواري هاي گُريز ناپذير وجود دارد. به ويژه كه ازسده هاي چهارم و پنجم هجري قمري منابع ومدارك چندان متنوعي در اختيار مستندساز قرار ندارد كه بتواند با تكيه بر مدارك متقن ، از يك شخصيت پيوسته به تاريخ- همچون باباطاهر- تصاويري دقيق و باور پذير ارايه دهد و با اطمينان كافي ادعا كند كه از ميان همه ي "طاهر" نامان آن سده ها ي دور از دسترس، هويّتِ كدام يك از آن ها با "باباطاهر" عارف و شاعر و دوبيتي گوي مورد نظر مستندساز همخواني دارد؟ همان طاهر كه در برخي از مدارك مكتوب و نسخه هاي خطي  از جمله در  كتاب "عظیم‎الانساب سمعانی " که در حدود سال ۱۹۱۲ميلادي  به خطی بسیار دشوار چاپ شده است ، از او با نام "طاهربن جصّاص شیخ الصوفیه" نام برده شده است كه گويي  "جصّاص" یعنی گچ کار و گچ بُر بوده است.
سازنده ي اين فيلم ، با دعوت از برجسته ترين استادان و چهره هاي فرهنگي و ادبي و پژوهشگران آثار ادبي ،براي گفت وگو در اين فيلم مستند يعني چهره هايي همچون: دكتر علي اشرف صادقي، دکترنصرالله  پورجوادی، دكترتقي پورنامداريان،دكتر پرويز اذكايي، دکتر محمد سوري، بابك رضاپور   و..... كوشيده است تا تصويري هرچه دقيق تر و نزديك تر به باباطاهر ارايه شود . تصويري كه صد البته درنهايت با باورهاي عامه و آنچه تا امروز به مردم كوي وبرزن ارايه شده است، بسيار متفاوت بوده است.  از جمله اين كه با تكيه بر مدارك وشواهد بسيار دقيقي ، در اين مستند، نشان داده مي شود كه بسياري از دوبيتي هاي رواج يافته در ايران ، كه از ديدگاه آواشناختي ، تنها تفاوت اندكي  با زبان معيار فارسي امروز دارد ، هيچ نسبتي با نمونه هاي درست و دقيق واكاوي شده از دوبيتي هاي باباطاهر كه به گويش فهلوي  ( زبان پهلوي رايج در همدان در سده هاي 4 و5 هجري)سروده شده است ، ندارد . حتي در برخي از منابع و مدارك باقي مانده از گذشته ، بر دو نكته ي مهم وخاص تاكيد مي شود كه : باباطاهر گیاه‎خوار بوده است و همچنين وي را به زندقه بودن متهم كرده اند و كساني نيز اورا پيرو كيش مانوي دانسته اند. نكته يي كه صد البته مورد توافق اكثر صاحب نظران حاضر در اين مستند نبوده است .يكي از نكته هاي جالب توجه تصريح شده در اين مستند كه با تاكيد و تاييد بسياري از كارشناسان واستادان طرف گفت وگوي مستندساز " طاهر" بوده است ، اين است كه  در تاريخ ها و مدارك مكتوب مختلفي كه در آن ها به  باباطاهر اشاره مي شود ، گاه تناقض گويي هاي آشكاري وجود دارد. براي مثال ، گفته     مي شود كه  معاصر بودن باباطاهر با برخي از شخصيت ها و افراد صاحب نام - از امام جعفر صادق  گرفته تا عارفان و شاعران  و حاكمان وپادشاهان مختلف - جاي شك وترديد فراوان دارد!
مستند "طاهر" با توجه به استفاده از ديدگاه هاي كارشناسانه ي برجسته ترين استادان فرهنگ وادب فارسي ، يكي از مستندهاي دقيق در راستاي معرفي مناسب وشناخت هرچه بهتر" باباطاهر همداني " به شمار مي آيد.
  عزيزالله حاجي مشهدي