نقدی بر مستند " ماهیاک " به کارگردانی فرح زارع

«ماهیاک » عنوان یک نوع بیماری پوستی ژنتیکی است که بدن انسان نوع خاصی از  آنزیم تولید نمی کند. به همین دلیل میزان چربی پوست به شدت پایین ،ضخامت آن زیاد و در عین حال  زمخت  و شکننده است و عملکردی همچون پولک های پوست ماهی دارد! به گونه ای که فرد مبتلا به این عارضه به دلیل شدت ریزش لایه خارجی و مرده پوست خود ناچار است روزانه  سطوح مختلف پیرامون محل زندگی خود را از این پولک ها پاکسازی کند !
 داستان فیلم «ماهیاک » درباره دختری به نام سحر است که مبتلا به این نوع بیماری است و چشمان و  چهره اش  – مهم ترین بخش بدن یک زن از دید افراد جامعه – را هم درگیر کرده . فیلمساز با ورود به زندگی خصوصی این دختر به معرفی این بیماری ناشناخته می پردازد و در عین حال مشکلات او را به نمایش می گذارد. فیلم با نمایی از اصلاح عکس دختر در نرم افزار فوتوشاپ شروع می شود و درنمای بعدی چهره ای خندان  و طبیعتی تر دارد وکنار پسری نشسته است . در همین سکانس ابتدایی فیلم ، سحر در حال آرایش کردن مقابل آیینه است  و شاید هم  تلاش می کند تا از خود – واقعی اش  فاصله بگیرد . او درعین حال با گوشی موبایل  خود پیامک رد وبدل می کند.هنگام کار با گوشی و صحبت کردن با سعید – مرد مورد علاقه ی زندگی اش -  با بالا و پایین کردن دستان ،  همچون بادبزن جریان هوا را به بدن خود منتقل می کند  تا خنک شود  و این پلان بلافاصله به نمایی از ظرف ذغال سرخ  شده  کات می شود . با همین تشبیه  خشم و  هُرم  درونی او  بابت این بیماری به تماشاگر منتقل می شود.  به طور کلی وقتی چنین فیلم هایی به قصد نزدیک شدن به یک شخص خاص به عنوان نمونه ای از کل افراد مبتلا مورد توجه فیلمسازی قرار می گیرد ، جدا از هدف روشنگرانه اش که به قصد بالا بردن میزان آگاهی مردم نسبت به این مقوله ساخته می شوند و  ستودنی است  ، نقش مهمی هم در عادی جلوه کردن چنین افراد در جامعه بازی می کنند. چون اغلب مردم به واسطه ی عدم شناخت ، در مواجهه با چنین افراد ناخودآگاه به واکنش هایی دست می زنند که نه تنها رنج آنها را بیشتر ، بلکه موجبات انزوای شان را فراهم می کنند . اما در عین حال به نظر می رسد در ساخت این نوع فیلم ها آن چه مهم ضرروی است نحوه ی رویایی با سوژه است .بنابراین  مهم  این است که برانگیختن همدلی تماشاگر از سوی فیلمساز به هر قیمتی نباید صورت بگیرد!  چون به طور مثال اگر فیلمی به ورطه سانتیمانتالیسم بیفتد و یا در احساساتی گری افراطی بغلطد ، ناخودآگاه تمرکز تماشاگر به سمت وسوی  مشکلات شخصیت اصلی فیلم می رود  و در ذهن خود جایگاه ویژه ای برای او  قائل می شود که در این صورت آن هدف اصلی محقق نمی شود. در واقع فیلمساز بااین رویکرد ، مخاطب را به سمتی سوق  می دهد که  واقعیات زندگی کاراکتر فیلم را  فراموش کند. چون اساسا در ترسیم آن واقعیت تلاشی نکرده است ! حال با توجه به دنیای فیلم « ماهیاک »  اتفاقی که برای سحر رخ می دهد می تواند الهام بخش و سرمشقی برای بیمارانی از این جنس باشد. چون  سعید تنها مردی بود که به دلیل علاقه مندی به سحر شهر خود تبریز را ترک کرده و به تهران آمد تا در کنار او بماند . اما در برهه ای از زندگی سحر ،  برنامه ای تحت عنوان «قهرمان من » با حضور سحر ساخته شد و در برنامه «ماه عسل » که چند سالی است در ماه مبارک رمضان از شبکه سیما پخش می شود، به نمایش در آمد . همین امر توجهات را به سمت سحر جلب می کند و باعث شهرت او می شود . طبق روایت سعید در فیلم که در کنار راننده – فیلمساز داخل اتومبیل ماجرا را تعریف می کند ، همین توجهات  ، سحر را در موقعیتی قرار می دهد که نسبت به سعید کمی سرد شود .چون ظاهرا سحر مورد توجه برخی از پسران شرکت کننده  در برنامه شوی لباس  قرار می گیرد و گویا راحت تر می تواند  سعید را کنار بگذارد. در عین حال در فیلم  روایت سحر به گونه ای دیگر است .چرا که در گفتگو با فیلمساز همواره دلتنگ سعید است .امااعتقاد دارد که سعید  به دلیل بیماری اش او را ترک کرده !  از یک سو  جو گیری حاصل از حضور  در «ماه عسل »  و از سوی دیگر به  دلیل کم  تجربگی  و کم سن وسالی  باعث شد که سحر فکر کند فرصت های بیشتری در آینده از نقطه نظر عاطفی در انتظار او است . درنتیجه در لحظاتی واقعیات خاص زندگی خود را فراموش کرد .اصولا  چنین بیمارانی به دلیل حساسیت های بالای روانی  ، در عین این که راحت وارد رابطه ای می شوند ، به سادگی هم از قطع یک رابطه ضربه خواهند خورد . بنابراین  فیلمساز به موضوع بسیار مهمی اشاره کرد که اساسا رسانه ها چگونه می توانند بر زندگی افراد تاثیرات مثبت و یا منفی بگذارند . به موازات زندگی عاطفی این دختر ، مادر  و دکتر سحراصل  واقعیات زندگی این نوع بیماران را توضیح می دهند که چندان هم قابل چشم پوشی نیستند !
 در حقیقت فیلمساز فقط به معرفی این نوع بیماری بسنده نکرد.بلکه الزامات ، فرصت ها ، هست و نیست های زندگی چنین بیمارانی  را هم مقابل مخاطبان  قرار داد تا خود در انتها به قضاوت دست بزنند.هرچند که در نهایت سعید ، سحر را ترک کرد.اما در روایت فیلمساز تازه سحر فرد خوش شانسی بوده که که کسی همچون سعید وارد زندگی اش شد و بیماری او برایش مشکل غیرقابل حلی نبود ! چون   دوست سحر ، دختری بیست ساله که نظیر سحر بیماری دارد سال هاست که مادرش او را ترک کرده و او همچنان در انتظار است !
 
« فرانک آرتا »