نقدی برمستند " اهل آب " به کارگردانی آزاده بی زار گیتی

کنکاش درباب زندگی روزمره و اتفاقات و پیامدهای آن همواره می تواند سوژه مناسبی برای کنکاش در لایه های مختلف زندگی مردم باشد. به خصوص کسانی که زندگی آنها با تاریخ و فرهنگ گره خورده و از قدمت نسبتا طولانی برخوردار باشند. امرار معاش از دریا را شاید بتوان از قدمتی به اندازه خود دریا دانست. کسانی که به هر نحوی از صیادی و شکار تا کشتی سازی و باربری دریایی زندگی شان به دریا گره خورده است. بی گمان کسانی که این چنین با دریا نسبتی جدی دارند حتما زندگی آنها نیز ویژگی خاص و متمایزی هم دارد.
مستند اهل آب توانسته با بررسی و نمایش زندگی زنان صیاد در جزیره هنگام بخشی از فعالیتهای روزمره آنها را که نسبتی جدی با فرهنگ بومی و تاریخ آن سرزمین دارد نشان دهد. کارگردان با انتخاب زنی به نام سکینه کریمدادی که بیش از بیست سال است که به همراه خانواده و یا یکی از دوستانش برای امرار معاش صیادی می کند بخشی از فعالیتهای روزمره آنها را نشان دهد. کارگردان تنها به فعالیت روزمره اکتفا نکرده بلکه با نشان دادن تصاویری جذاب از محیط پیرامونی و اغوا کننده جزیره هنگام و موجوداتی مانند لاک پشت و دلفین  سعی کرده برای فضای رنگارنگ موضوع خود جذابیتی تحسین برانگیز  پدید آورد. او جزیره را به مثابه فضایی متحرک می بیند که زندگی در آن سیال است. زندگی آنها به دریا وابسته است و دریا نشانی از حیات مردم این منطقه است. کارگردان به خوبی متوجه این رابطه شده و سعی کرده نشانه های حیات و امرار معاش را در لابه لای تصاویر از جزیره و فعالیت زندگی مردم نشان دهد. اگرچه تمرکز او بر فعالیتهای روزمره خانم کریمدادی است و از لحظات زندگی او از هنگامی که صبح زود وارد دریا می شود و به صیادی مشغول است و به همراه شکار به ساحل بر می گردد و یا حتی لحظاتی از زندگی او و خانواده اش را نشان می دهد اما باید توجه داشت که همراهی با این صیاد به عبارتی کشف یک اتفاق نادر نیست. کارگردان در این مسیر نتوانسته یک واقیعت را کشف کند او با واقعیت روزمره همراه شده و فضای اطراف او را به خوبی ثبت و ضبط کرده است. برای او همراهی با این زن یک سیر و سلوک هنری و خلق یک رویداد هم نیست او به مثابه کارگردانی که واقعیت را به خوبی دیده و توانسته فضای پیرامونی را ضبط کند به همراهی با صیاد اکتفا کرده است.
فضای مستند اهل آب، آرام و بی تنش است. در آن اتفاق و یا رویداد منحصری رخ نمی دهد. ما با یک ریتم هماهنگ و یک دستی با مستند همراه می شویم و بیش از آنچه که شاهد یک اتفاق نادر و هیجان برانگیز باشیم تصاویر رنگارنگی و گاها شاعرانه ای مانند صحنه های پایانی مستند می بینیم که می تواند برای مخاطب از یک سو حوصله سر بر و یا جذاب باشد. گویی کارگردان با حذف راوی تعمدا چنین قصدی داشته است. حذف راوی اگرچه نقصی در مستند اهل آب است اما نمی توان از تلاش کارگردان برای ثبت تصاویر زیبا چشم پوشید. اگر در مستند راوی حضور داشت با برخی از صحنه هایی مانند مناسکی که در جزیره رخ می دهد بیشتر آشنا می شدیم. ما در مستند شاهد کسانی هستیم که ادعیه و یا مناجاتی می خوانند و همراه موسیقی و رقص محلی مناسکی را انجام می دهند که برای ما می تواند سردرگم کننده باشد و ندانیم که آن ماجرا چیست و اساسا چه خاستگاه و فلسفه ای دارد. تلفیق باورهای محلی با زندگی روزمره اگرچه برای مستند می تواند یک نکته مهم تلقی شود که نشان از خلاقیت کارگردان دارد ، اما وقتی که مخاطب اساسا با آن رویداد آشنا نباشد و مستند به او نگوید که آن رویداد چیست نقیصه ای است که می توان آن را رفع کرد.
در صحنه های پایان مستند ما متوجه می شویم که این زن کیست و در کجا زندگی می کند و چگونه قایق او در برخورد با کشتی های قاچاقچی شکسته شد و آنها با مرگ دست و پنجه نرم کردند و گویی به شکل معجزه آسایی از این وضعیت رها شدند. حتی متوجه شدیم که در این منطقه تعداد قابل توجه ای از زنان به فعالیت صیادی مشغول اند اما سازمان شیلات آنها را به رسمیت نمی شناسد و از حقوق خود مانند بیمه هم محروم هستند. این اطلاعات اگرچه برای ما می تواند مفید باشد اما می توانست در مسیر مستند به مرور خود را آشکار سازد. ما با تصاویری که از زیر دریا و از لباسهای رنگارنگ صیادان می بینیم، با پایان بندی شاعرانه ای نیز رو به رو هستیم که مخاطب را در آرامشی افسون برانگیز رها می کند و ما می مانیم و خاطره ای از زنان صیاد.    
    
« منوچهر دین پرست »