نقدی بر مستند " بزک " به کارگردانی شیوا سنجری

فیلم مستند «بَزَک » دنیایی کاملا زنانه دارد که فیلمساز با انتخاب فضای متناسب با آن سعی کرده  در به تصویر کشیدن  جزییات پنهان شده و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته ، زندگی قشر مهمی از  زنان جامعه ما،  قضاوت و پیش داوری نکند .در عوض  با هدف به  تصویر کشاندن  داستان یک خطی خود - که اتفاقا روایت سادگی را انتخاب کرده -  توانسته جامعه امروز و مشکلاتِ جدی مبتلا به آن را به چالش بکشد. داستان فیلم ، درباره زندگی روزمره  یک زنِ جوانِ آرایشگر با نام «معصومه شریفی»  است که  او روزانه حین مشاطه گری و صحبت با  مشتریانِ خود ، به دغدغه ها و خواسته های آنها نزدیک می شود و از طریق این مکالمات ساده ، به مرور مخاطب لایه های عمیق تر این دغدغه ها را بیشتر درک و فهم می کند  و در نهایت با دردهای  بخشی از زنان جامعه که اتفاقا «رسانه» و یا «گوش شنوایی ندارند» آشنا می شود .  سال هاست آرایشگاه های زنانه ناخودآگاه و شاید هم آگاهانه ! به «پناهگاه » و یا « مرکز مشاوره غیر علمی » تبدیل شده اند ! به این شکل که  در وهله نخست  به  کارکرد اصلی خود که  همانا «پیراستن» و« آراستن » مشتریان است  عمل می کنند و  به این میل شدید زنان برای بیشتر دیده شدن جواب مثبت می دهد .اما در واقعیت  به «حریمی امن » تبدیل شده اند که گویی « فضاهای خالی» زندگی آنها را پر می کنند . به همین دلیل دراین فضا آنها راحت تر  مسائل پنهانیِ زندگی خصوصی خود را با یکدیگر درمیان می گذارند و چه بسا حتی رازهای سر به مُهر خود را فاش می کنند! البته شاید یکی از علل آن  میل مهارنشدنی و تقاضای افراطی جامعه – به خصوص مردان به زنان به اصطلاح « پلنگ گونه » - است که چنین واژه ای توسط یکی از مشتریان مطرح شد! اما هر چه هست ، خبری ناخوشایند از جامعه ای « نامتعادل» می دهد ! جامعه ای که مدت هاست زنان و مردان آن پا به پای هم حرکت نکرده اند و همواره یکی بر دیگری بی وقفه سبقت می گیرد!جامعه ای که میل افراطی به مصرف گرایی و تجملی شدن دارد  !  دراین جامعه افسار گسیخته ، مشتریان این آرایشگاه با درآمد های نه چندان بالا – مکان آرایشگاه در یکی از محلات کم در آمد تهران است که هر روز صدای غرش هواپیماهای در حال پرواز  آنها راازخواب بیدار می کند – فقط سعی بر دستکاری چهره خود برای زیباتر شدن دارند.  نمای نخستین فیلم با تصویر زنی که صورت خود را آغشته به ماسکی کرده  آغاز می شود که کمی بعد آن را پاک می کند.سپس به نمایی دونفره کات می خورد که زن درکنار سربازی روی صندلی پارک نشسته و از دیالوگ ها می فهمیم که پسر خواستگار او است .محتوای مکالمه این چنین است که پسر بعد از سربازی  شغل درست و حسابی ندارد ! درعوض زن هم شغل دارد و هم  کاربلد است و هم از عهده خرج خانه بیرون می آید؛دقیقا یکی از معیارهای مرسوم در ازدواج های این چنینی ! که بحث مادیات را در روابط میان زن و مرد  بسیار پررنگ می  کند.  هر چند که به این موضوع به شکل مطلق نمی توان نگاه کرد .اما فیلمساز از همان ابتدای فیلم ، دست روی نکته  مهمی گذاشته است .درست است که زنان این فیلم در جامعه عصیان زده که همه چیز آن در ظاهر خلاصه شده ،به سمت معیارهای مجلات مد و تصاویر رنگ و لعاب دار ماهواره ها پیش می روند. اما در لایه زیرین این بزک کردن ها  از عدم درک شدگی از جانب مردانِ خود رنج می برند. مثلا آرایشگر به یکی از مشتریان خود می گوید که تنهایی بد است و چقدر خوب که شوهر کنی .اما درپایان همین فیلم شاهدیم که او به خواستگارمطلقهٔ خود صریحا پاسخ منفی می دهد و علاقه ای به شوهر کردن ندارد! ودرنهایت در پلان آخر  روی نیمکت مقابل مغازه ای ،  تک و تنها می نشیندو در حالی که پشت به دیگران است وآبمیوه می نوشد ،  نظاره گر  رفت و آمد و ازدحام مردم در حال حرکت در پیاده رو است . یا زنی که از  رفتارهای خارج از عرف شوهرش شکایت دارد به فالگیرداخل آرایشگاه می گوید که بلایی سر شوهرم می آورم تا متنبه شود! یا دختری سن بالاکه تاکنون ازدواج نکرده به مشخصات خواستگار  پیرِ خود می خندد که با وجود بالا بودن سنش ، دنبال دختر باکره است ! در حقیقت نمایش عریان این گونه تناقض ها و اعتراضات ، بر مطالبات جدید این طبقه پُرشمار جامعه تاکید می کند. به عبارت دقیق تر در پسِ  رویکرد مردسالارانه جامعه  که در بیشتر مناسبات آن دیده می  شود ، زنان کمتر مطرح شده  در مناسبات اجتماعی همچون خانه دار و تحصیل نکرده ها  به لحاظ  رویکرد های مطالبه گرانه در حال رشد هستند. سوالات تازه و جدی ای درباره مناسبات ارتباطی خود با مردان  مطرح می کنند و دیگر تاب برخی از بی عدالتی ها را ندارند . در حالی که در طی این سال ها زنان در عرصه های مختلف پیشرفت قابل چشمگیری  داشته اند ،  مردان عملا  از آنها عقب تر مانده اند . پس سطح مطالبات تغییر کرده  و به دلیل همین ناهمگونی ها ، تحلیل جامعه  نامتعادل فعلی کمی دشوار است و دیدن چنین فیلمی ضروری می رسد.

« فرانک آرتا »