سینما تجربی: دو نشست نقد و بررسی فیلم دیروز در دومین روز برپایی جشنواره سینماحقیقت برگزار شد.

به گزارش «سینما تجربی» به نقل از ستاد خبری جشنواره، در اولین نشست دومین شب جشنواره سینماحقیقت که در سالن شماره ۲ سینما فلسطین با حضور «محمد تقی فهیم» به عنوان مجری کارشناس جلسه و «جبار آذین» منتقد سینما برگزار شد، فیلم «نامه ۲۶ آبان ۵۹» ساخته مرتضی پایه شناس مورد بررسی قرار گرفت. 
در این جلسه به خاطر عدم حضور کارگردان و تهیه کننده، سخنان با بیان تعریفی از کلیت مستند آغاز شد. 
«محمد تقی فهیم» در آغاز با اشاره به فیلم‌های مستند دفاع مقدس و ارزش و ماهیت آن، به تصویرهای پاینده اشاره کرد و افزود: فیلمساز علی‌رغم تثبیت‌اش در تلویزیون، اما توانسته در مستند از قاب تلویزیونی فاصله بگیرد و با ریتم وضرب آهنگ خوب و همخوان با سوژه، استفاده صحیح از تصاویر آرشیوی و حتی بازسازی برخی صحنه‌ها به اثری موثر دست یابد. در عین حال، این فیلم به واسطه موضوع و حتی نام خود - از نظر تاریخی- می‌توانست نیز در جایگاه مرتفعی قرار بگیرد. 
«فهیم» اثر را گفت‌گومحور خواند و مشکل مستندهایی از این دست را سردرگمی کارگردان معرفی کرد. 
مدیر نشست این برنامه تأکید کرد: گرچه کارگردان در بیان تنش فی‌مابین فرماندهان جنگ در آن زمان خاص اشاراتی کرده است اما مخاطب خود را که نیازمند اطلاعات بیشتری در این زمینه است رها می‌کند. 
بنابراین گزارش، «جبار آذین» منتقد حاضر در جلسه نیز در مورد مستند ساخته مرتضی پایه شناس گفت :با توجه به این امر که فیلم ساز حضور ندارد، نمی‌توان به صورت کامل به بررسی این فیلم پرداخت و تنها به بیان نقطه نظرات خود اکتفا می‌کنم. 
او در ادامه ضمن مهم برشمردن به موضوع جنگ برای یک مستند ساز که همراه با تحقیق و پژوهش کامل صورت می‌گیرد، عدم پرداخت جامع و کامل به موضوعات مطرح شده را نقطه ضعف اصلی این مستند دانست. 
وی در ادامه افزود: زمانی که قصد داریم یک واقعه تاریخی را با نگاهی تازه و اطلاعات تازه در اختیار مخاطب قرار دهیم، این که به چه شکل و تا چه حد کامل و جامع به این کار بپردازیم، نکته اصلی است. مستند «نامه ۲۶ آبان ۵۹» به افشاگری نقاط مبهم و شاید ندانسته‌ای دست می‌زند اما به خاطر کمی اطلاعاتی که منتقل می‌کند، کم‌تأثیر باقی می‌ماند. 

برپایه گزارش ، «آذین» در پایان نتیجه گرفت که این فیلم که می‌توانست به جهت پتانسیل موضوعیت خود به اثری ارزشمند در حوزه سینمای دفاع مقدس - در ایران و حتی خارج از ایران- تبدیل شود، با کم توجهی فیلمساز نسبت به ارزش‌گذاری صحیح روایت‌اش با مشکلات مختلفی رو به رو شده است. 

نشست نقد و بررسی فیلم «سرزمین خانه خورشید» 

در دومین نشست، جلسه نقد و بررسی فیلم «سرزمین خانه خورشید» به کارگردانی فرهاد ورهرام با حضور «جبار آذین» به عنوان منتقد و «محمدتقی فهیم» در سمت کارشناس و مدیر نشست شامگاه سه شنبه ۱۷ آبان ماه راس ساعت ۲۰:۰۰ در سالن شماره ۲ سینما فلسطین برگزار شد. 
در ابتدای این جلسه «فرهاد ورهرام» درباره کلیت فیلم خود توضیح داد و گفت: «سرزمین خانه خورشید» فیلمی به سفارش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی بود که البته متاسفانه به دلایل شخصی من کمی بیش از حد معمول طول کشید وگرنه باید سال گذشته در سینماحقیقت اکران می‌شد. 
این فیلم در منطقه‌ای در اورامان کردستان تصویربرداری شده و دومین ساخته من در این منطقه است. یک بار در سال ۱۳۷۳ «عروسی مقدس» را به سفارش موزه مردم‌شناسی وین در همین منطقه ساختم و این بار «سرزمین خانه خورشید» در بستر رودی است که از کوه اورامان سرچشمه می‌گیرد و به خاک عراق می‌ریزد. این رودخانه یکی از مهم ترین رودخانه‌های عراق است و من برای این که بتوانم این فضا را بیشتر و بهتر ترسیم کنم اثرم را در قالب مستندی ورزشی ،البته نه ورزشی صرف، ارائه دادم. ما در این فیلم از دو قایقران استفاده کردیم که مسیر رودخانه را طی کنند، البته علاقه‌مند بودیم که به خاک عراق هم برویم زیرا رودخانه به ایران ختم نمی‌شود و در انتها به خاک عراق می‌ریزد اما بنا بر مشکلاتی فیلم را در همان پل قطع کردیم و ادامه ندادیم. 
در این قسمت از نشست نقد و بررسی «محمد تقی فهیم» کارشناس برنامه دلیل اصفهانی بودن قایقرانان را جویا شد و «ورهرام» در پاسخ عنوان کرد: قایقرانی ورزش بسیار جدیدی است و ما اصلا قایقران کرد نداریم. همین طور که در کردستان هیچ کارخانه‌ای هم وجود ندارد. از مدیران رده بالا و استاندارشان تا پیش خدمت مدرسه‌های کردستان اصفهانی هستند به همین دلیل قایقران‌ها هم اصفهانی هستند که البته این ورزش نوپا به دلیل وجود رودخانه زاینده رود در اصفهان پیشرفت قابل توجهی داشته است. 
در ادامه «فهیم» در اینجا به قدرت فیلم سازی ورهرام اشاره کرد و این سوال را مطرح ساخت که در این فیلم چقدر وامدار فیلم‌های گذشته تان در همین حال و هوا بودید وچرا دوباره به همان فضا پا گذاشتید، با این تفاوت که در «سرزمین خانه خورشید» فضای منطقه را به خوبی حس نمی‌کنیم و فیلم اصرار دارد وجه ورزشی خود را پر رنگ‌تر کند که «ورهرام» در پاسخ توضیح داد: تم اصلی فیلم دو قایقران است که همانطور که در فیلم می‌بینیم، آدم‌های خیلی کنجکاوی نیستند. این دو آدم فقط می‌خواهند رودخانه را طی کنند و هرچه ما به آخر فیلم نزدیک می‌شویم بعد از دیدن آن زیارتگاه و دیدن فضای آن روستا، این قایقران‌ها آرام‌تر و با دقت‌تر می‌شوند. 
«جبار آذین» نیز درباره این فیلم عنوان کرد: سینمای مستند ما، سینمای پرافتخاری است. من با دیدن فیلم «سرزمین خانه خورشید» می‌توانم بگویم که امروز یکباردیگر پرچم پر افتخار سینمای مستند ایران به احتزاز درآمد. در فیلمی که مشاهده کردیم استفاده درست از ابزار و نماها و پژوهش و تحقیق به درستی صورت گرفته و این نشان دهنده این است که یک تیم حرفه‌ای و یک کارگردان خوش فکر و خلاق پشت قضیه است. به همین دلیل، باید گفت ما به ظاهر شاهد یک نوع سفر هستیم، سفری که دو قایقران باز هم به ظاهر طی حرکتی ورزشی و تفریحی روی رودخانه خروشان عبور می کنند تا به انتهایش برسند. این تنها ظاهر قضیه است . این فیلم جغرافیای مشخص و معینی دارد. ما در طول فیلم، ضمن این که با مسایلی در رابطه با قوم شناسی و مسایل ملی و جغرافیای منطقه آشنا می‌شویم ، اما هرچه به انتهای فیلم می‌رسیم مسیر این دو قایقران از حرکت صرفا ورزشی دور می‌شود و وارد مرزهای بدون مرزی از معنویت می‌شود. یعنی با حضور اماکن مذهبی، اشعار مذهبی و گروه‌هایی که در این زمینه فعالیت میکنند و بومی هستند، بحث از رسالت دو نفره خارج می شود و شکلی جمعی به خود می گیرد. البته جا داشت که یک مقدار ارتباط این دو قایقران با این مناسبات بیشتر دیده می‌شد ، کما این که قایقرانان هرچه بیشتر پیش می‌روند به آرامش بیشتری می‌رسند. یعنی همان طور که آن اشعار خاص را می‌خوانند و یک نوع حرکت معنوی و عرفانی خاص را به تماشاگر منتقل می‌کنند ، این حرکت در وجود آن دو شخص قایقران هم به نوعی باید خودش را نشان دهد. اما در هر حال تصاویر بدیع و چشم گیر است و این نشان می‌دهد روی این نماها فکر شده و کار شده است . در مجموع فیلم را خیلی خوب دیدم. 
ورهرام در پاسخ به این سوال که منافع مردم کرد برای عرضه به مدیران در کجای این اثر قرار گرفته است توضیح داد : البته با این که من اعتقاد دارم وظیفه مستند حل مشکلات منطقه نیست، اما با این حال وقتی من «عروسی مقدس» را ساختم این ده آسفالت نبود، جاده ای داشت که بر اثر برف چندین ماه بسته می شد . برق نداشت. تلفن نداشت. و همان سالی که من کار تحقیق این فیلم را انجام می‌دادم بر اثر برف، یک ماه در یک ده محصور بودم . اما بیرون آمدن همین فیلم باعث شد که چندین NGO به آنجا برود ، وزارت کشور برود ، جاده ساخته شود ، الان تلفن دارند . البته این کارها را من انجام ندادم و اصلا وظیفه یک فیلمساز هم نیست ، اما این ها همگی اثرات بعدی یک کار است . فیلمساز یک مقام اجرایی نیست و همچنین یک آدم سیاسی به مفهوم بروکرات هم نیز نیست. به همین ترتیب اگر این فیلم پخش شود ممکن است ورزش قایقرانی در این رودخانه رونق بگیرد و این کار به اقتصاد منطقه کمک کند. 
در ادامه این نشست ، «فهیم» این بار می‌پرسد آیا ورهرام به عنوان یک فیلمساز این وظیفه را همچنین بر دوش خودتان می‌بیند که تلنگری به مسئولین و متولیان وارد کند و به نوعی رسالت مستند را پی گیری نماید و یا بهتر است بگوییم آیا مسئولان به این تاثیر مستند پی برده‌اند ، که جبار آذین بحث را پی گرفت و عنوان کرد: اگر بخواهم درباره تاثیر کلی آثار مستند صحبت کنم باید بیشتر به آن سوی ماجرا و نگاه مسئولین توجه داشته باشم زیرا فیلم ساز که زحمت خود را کشیده و فیلم را ساخته است .بسیاری از دوستان فیلمی را ساخته اند که بسیار تاثیر گذار است اما هیچ جایی برای نمایش پیدا نکرده است . اما به هر حال اگر واقعا امکانات پخش و توسعه این فیلم ها باشد ، بدیهی است که می تواند نقش سازنده ای داشته باشد ، به ویژه اگر خود این آثار آثاری باشد که برگرفته از آرمان ها و اهداف و فرهنگ جامعه باشند و همراه با تحلیل و تحقیق شکل گرفته باشند . این فیلم جدا از مسایل معنوی و فیزیکی قضیه ، کوشیده تا پیچیدگی های جغرافیایی و طبیعت بکر منطقه را نشان دهد. علاوه بر این این ورزش به نوعی به این شکل به جامعه معرفی شود و یادآوری کند که آن منطقه ویژگی‌های بسیاری دارد که مسئولان می‌توانند روی آن کار کنند. این منطقه پتانسیل های زیادی دارد که درست بهره‌برداری نمی‌شود و این فیلم نماهایی از این پتانسیل را به نمایش کشیده است و می‌تواند فراتر از مسئولان داخلی نظر توریستان را به خود جلب کند. در مجموع، این فیلم هم حرف‌های خوبی برای زدن دارد و هم حرف‌هایش را به نحوه خوب و روشنی می‌زند. 
پس از این بحث به سمت سفارش سازی در سینمای مستند رفت و «جبار آذین» ادامه داد : سفارش سازی در سینمای مستند چیز بدی نیست، سازمانی به یک فیلم ساز متعهد و متخصص سفارش تولید یک کار را می‌دهد و فیلم ساز هم کار را خوب می سازد و ارائه می‌دهد. اگر فیلمی که ساخته فیلم بدی باشد ، اینجا می‌توان مسئله سفارش را زیر سوال برد . اگر چیز ناحق و نادرستی در اثر به چشم بخورد می‌توان مسئله سفارش را زیر سوال برد. 
در ادامه «فرهاد ورهرام» کارگردان مستند «سرزمین خانه خورشید» همچنین در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره موسیقی فیلمش عنوان کرد: یکی از بزرگترین مشکلات سینمای مستند ما، استفاده غلط از موسیقی است. جمع کثیری از مستندسازان ما موسیقی می‌گذارند زیرا بلد نیستند صدابرداری کنند ، موسیقی می‌گذارند زیرا بلد نیستند افکت بدهند و... 
من معمولا در فیلم‌هایم زیاد از موسیقی استفاده نمی کنم. در این فیلم هم فقط سه قطعه موسیقی داشتم قطعه نخست که با توجه به حال و هوای منطقه بود. قطعه میانی آهنگی قطعه‌ای شمالی ساخته شده بر اساس یک ملودی محلی بود و در تیتراژ پایانی فیلم هم با صدای تنبور زدن همراه می‌شویم. 
این نشست در حالی برگزار شد که «شفیع آقامحمدیان» مدیر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و «احمد میرعلایی» مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی نیز در فرازهایی از نشست در کنار هم حضور داشتند و همچنین مستندسازان جوان با طرح مباحث جدید و پرسش و پاسخ‌های تخصصی و مشتاقانه خود ، رونق خوبی به نشست نقد شب گذشته دادند.