پرتره اي براي خالق كتاب صلح

"سلطان محمد نقاش" يك مستندپرتره كلاسيك و خوش ساخت درباره يك نقاش مهم و تأثيرگذار ايراني است كه با تكيه بر تمهيدات هوشمندانه توانسته براي مخاطب جذابيت پيگيري ايجاد كند.
سيدوحيد حسيني نامي با انتخاب سلطان محمد نقاش به عنوان سوژه محوري يك مستندپرتره، كاري فراتر از مستندسازي متداول درباره يك هنرمند انجام داده چراكه به واسطه قدمت عهدي كه اين نقاش برجسته در آن مي زيسته، طبعاً دستمايه هاي معمول براي ساخت يك فيلم درباره وي، حداقل بوده است.
هرچقدر دستمايه ها به لحاظ شناسنامه، عكس و اطلاعات به روز از سلطان محمد نقاش كم بوده، اما دست آفريده هاي اين هنرمند كه در موزه هاي جهاني هم نگهداري مي شوند، مهمترين عوامل براي پيگيري خط زندگي اين نقاش از خلال دنبال كردن روند مكاتب نقاشي در ايران هستند.
سلطان محمد نقاش به عنوان يكي از دو نقاش شاهنامه شاه طهماسبي كه همراه با كمال الدين بهزاد اين اثر جاودان را خلق كرده، جايگاه مهمي در تاريخ هنر نقاشي ايراني اسلامي دارد هرچند به اندازه بهزاد شناخته شده نيست.
فيلمساز با تكيه بر همين ويژگي، فيلم خود را از همين نقطه طلايي يعني شاهنامه شاه طهماسبي آغاز كرده و با تكيه بر مولفه هاي آشنا و متداول مستندپرتره كار را پيش مي برد. استفاده از نريشني كه ارائه مستقيم اطلاعات را با پرداختي هنرمندانه تعديل كرده و با لحن و بياني برانگيزاننده مخاطب را به كنجكاوي و پيگيري وادارد، ويژگي مهم اين فيلم است.
در كنار اين تمهيد روايي كلاسيك، با توجه به اينكه اين مستند دوران زندگي يك نقاشي قديمي را از خلال بررسي آثار او دنبال مي كند، استفاده از تمهيد متحرك سازي اجزاي نقاشي ها و نگاره ها از ايده هاي جذابي است كه پويايي خاصي به اين روند داده است.
همچنين تمركز بر نقاشي هاي مهم اين هنرمند يعني نگاره هاي پلنگينه و معراج محمد (ص) بخصوص به واسطه اطلاعاتي كه دكتر آيت اللهي، هراتي، صدري و شريف زاده درباره آنها مي دهند، توانسته جذابيت دراماتيك يك كشف جديد را به مخاطب بدهد. بخصوص وقتي نكات كليدي مربوط به هر نگاره و در واقع ويژگي مهم آثار اين نقاش، به واسطه متحرك سازي به گونه اي براي مخاطب زنده مي شود تا بتواند اين مولفه ها را از زاويه نگاه تحليلي كارشناسي كشف كند.
بخصوص جايي كه محور بحث، تقارن در اين نگاره ها است، اين مبحث تخصصي به گونه اي براي مخاطب غير كارشناس ملموس و قابل درك مي شود. يا جايي كه قرار است روند شكل گيري نگاره معراج محمد (ص) از خلال نقاشي هاي هنرمندان مختلف به تصوير آمده و در نهايت به شكل تكامل يافته آن در نگاره خلق شده توسط سلطان محمد نقاش برسيم، اين متحرك سازي كمك زيادي به انتقال مفاهيم مي كند كه نكته مهمي در انتقال اطلاعات و مباحث تئوريك به مخاطب است.
فيلمساز براي اتصال بخش هاي مختلف فيلم كه مجموعه اي از تصاوير متحرك، گفتگوهاي كارشناسان و ... را با گفتار متن پي مي گيرد از تصوير نمايي از حلقه بر در كوفتن استفاده كرده كه با تكيه بر تمايز آن از كوبه كه مخصوص در كوفتن مردان است، يك وجه زنانه به اين دستمايه ها و نگاره هايي داده كه برگرفته از ظرافت طبعي هنرمندانه هستند.
يكي ديگر از وجوهي كه به كامل شدن اين مستندپرتره كمك كرده، كاربرد قياس نقاشي هاي سلطان محمد نقاش با ديگر نقاشان همدوره خودش در سراسر جهان است كه اين قرينه پردازي در تصوير نتايج قابل تأملي به همراه دارد و روند كشف مخاطب را تكميل مي كند.
در واقع سرنوشت سلطان محمد نقاش به عنوان نقاش باورهاي جامعه خويش كه از وراي نقل قول هاي كارشناسان مورد كالبدشكافي و تحليل قرار مي گيرد، سير نقاشي ايراني را به گونه اي دنبال مي كند كه در نهايت با دلزدگي شاه طهماسب از نقاشي و راندن هنرمندان از بارگاهش به پايان تلخ دوران شكوفايي نقاشي ايراني ختم مي شود.
پاياني كه همچون آغاز اين مستندپرتره با شاهنامه شاه طهماسبي به اتمام مي رسد با اين تفاوت كه اين اثر جاودانه را به عنوان كتاب صلح معرفي كرده و پرونده يكي از خالقان اين كتاب صلح را به شكلي هنرمندانه مي بندد.
مستندپرتره "سلطان محمد نقاش" در عين تبعيت از الگو و مولفه هاي آشناي مستندهاي اين چنيني، جذابيت خود را از شيوه توزيع اطلاعات و استفاده هوشمندانه از تمهيدات مختلف براي دراماتيزه كرده سير تاريخ نقاشي ايراني مي گيرد كه ويژگي مهمي در سبك و سياق آثار اين چنيني است.