یادداشتی بر مستند « میر و مار » به کارگردانی امین پاک‌ پرور

مستند «میر و مار» روایتگر وضعیت منابع آب در تهران امروز است و می‌کوشد با تکیه بر منابع اطلاعاتی و پژوهشی، بحران آب را توضیح دهد. بحرانی همه‌گیر که زندگی میلیون‌ها انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یکی از مهم‌ترین جلوه‌های وابستگی انسان و محیط است.
فیلم با اطلاعات گسترده‌ای که از طریق تحقیق میدانی و جستجو در منابع آکادمیک فراهم آمده سعی می‌کند تصویری روشن و واقعی از وضعیت موجود ارائه دهد و به موازات این روند، تاریخچه آب تهران و شرایط گذشته را نیز بازگو کند. مستندساز با استفاده از تصویرهای آرشیوی و منابع تاریخی، گوشه‌هایی از حقیقت را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد و این واقعیت ساده اما تکان‌دهنده را در ذهنش تثبیت می‌کند که از دوران قدیم تا عهد قنات‌ها و چاه‌های عمیق زیرزمینی، همواره مشکل کم‌آبی وجود داشته و مردم در بسیاری از دوره‌های تاریخی روی مرز خشکسالی قدم برداشته‌اند. در نتیجه در اینجا با معضلی روبروییم که ریشه در واقعیت زندگی در این سرزمین دارد و پدیده‌ای طبیعی‌ست که با روح و سرشت مردمان این خطه عجین شده. نمونه‌اش را نه‌فقط در تهران و مناطق اطرافش، بلکه در سراسر کشور و در اقلیم‌ها و بافت‌های طبیعی مختلف می‌توان مشاهده کرد.
مستند «میر و مار» به اطلاعات متکی است اما برای این‌که این سیر موضوعی چندان خسته‌کننده نباشد و مخاطب دچار دلزدگی نشود، از گرافیک ویدئویی و تصویرهای متحرک استفاده شده تا به موازات موضوع اصلی، یک افسانه عامیانه نیز تجسم یابد و قصه‌ای مرتبط با مساله آب روایت شود. داستان اژدها و محافظتش از آب یکی از باورهای قدیمی مردم این سرزمین است و در فرهنگ‌های گوناگون به شکل‌های مشابهی ضبط شده است. در این فیلم هم با طراحی دستی و استفاده از فرم‌های بصری متحرک، قصه این اژدها و وابستگی‌اش به منابع آب بازگو می‌شود و هرچه فیلم جلوتر می‌رود جزئیات بیشتری در اختیار تماشاگر قرار می‌گیرد. از سوی دیگر مستندساز با استفاده از تصویرهای هوایی و قاب‌های جستجو روی نقشه گوگل، درک بصری جامع‌تری برای مخاطب ایجاد می‌کند و چشم‌اندازی از محیط واقعی را به تصویر می‌کشد. ضمن این‌که از عکس‌های سیاه و سفید قدیمی هم برای انتقال تاریخچه موضوع و نشان دادن موقعیت گذشته استفاده شده و رفت و برگشت میان این محدوده‌های متنوع، باعث شده تماشای مستند برای مخاطب معمولی هم چندان سخت و تخصصی جلوه نکند.
«میر و مار» پیش از هر چیز یک مستند هشداردهنده است که قصد دارد واقعیت عریان را پیش چشم مخاطب قرار دهد. رویکرد فیلم در روایت موضوعات حساسی مثل مساله سدسازی و مشکلاتی که سدهای غیراصولی برای سفره‌های آب زیرزمینی و منابع محلی ایجاد کرده‌اند رویکردی هشداردهنده است و به ذهن تماشاگر تلنگر می‌زند. سوءمدیریت و رفتارهای فرهنگی غلط از جمله مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری بحران است و فیلم می‌خواهد این مسئولیت فردی و عمومی را یادآوری کند که مساله آب فقط به مدیران و مسئولان مربوط نیست و اگر به هر دلیلی (از جمله سوءمدیریت یا بی‌کفایتی متولیان امر) منابع آبی از دست بروند تمام مردم و حتی آن‌هایی که مقصر نبوده‌اند شرایط یکسانی خواهند داشت و همگی نابود خواهند شد. روش‌های خلاقانه‌ای که برای انتقال این هشدارها انتخاب شده شاید جذابیت بصری و روایی فیلم را قدری بالاتر برده باشند، اما قطعاً از تلخی موضوع کم نمی‌کنند و افسانه اژدها و چرخه آب هم فقط تأکیدی روی همین واقعیت است که اگر قرار باشد اتفاق خوب و مثبتی روی بدهد باید از خود مردم شروع شود و این نیاز به عزم ملی و آموزش صحیح و درک واقع‌گرایانه از موضوع دارد.
 
شاهین شجری‌کهن